Psixo

скачать книгу бесплатно

Psixo
Robert Blox

İyirmidən çox romanın və yüzlərlə hekayənin müəllifi, uğurlu kino-ssenarist, prestijli mükafatlar laureatı Robert Bloxun “Psixo” romanı özlüyündə unikaldır. Norman Beyts adlı cavan oğlanın həyatından bəhs edən bu kitab Alfred Hiçkok tərəfindən çəkilmiş “Psixo” klassik trillerinə əvəzolunmaz motiv bəxş edib və müasir qərb mədəniyyətindəki yeni “bədheybət” kultuna həyat verib. Robert Blox bu romanın başgicəlləndirici uğurundan sonra – 1980-ci illərdə öz məşum qəhrəmanına qayıdaraq, ona daha iki kitab həsr edib. Bu trilogiya – müəllifini müraciət etdiyi janrda fenomen, virtouz ədəbi və dil oyunları ustası, görkəmli polimat, müasir kütləvi mədəniyyət stereotipləri və qorxuları barədə ironik şərhçi adlandırmağa imkan verir. “Psixo” psixoloji roman-trilleri müasir Avropa ədəbiyyatı və kinematoqrafiyasında ən çox sitat gətirilən əsərlərdən biridir.

Robert Blox

Psixo

psixoloji roman-triller

1

Norman Beytsin qulağına səs dəydi, qorxu cərəyan kimi bütün bədəninə yayıldı.

Səs boğuq idi, elə bil kimsə pəncərənin şüşəsini döyürdü.

Hövlnak başını qaldırdı, ayağa durdu və kitabı əlindən sürüşüb tosqun buduna toxundu. Sonra başa düşdü ki, bu, sadəcə qonaq otağının pəncərəsində tıqqıldayan axşam yağışının səsidir.

Yağışın başlaması, havanın qaralmasının fərqinə varmamışdı. Lakin artıq otaq nəzərə çarpacaq qədər qaralmışdı və o, mütaliəyə davam etməmişdən əvvəl üzünü lampaya doğru yönəltdi.

Bu, növünə görə şüşə abajurla bəzədilmiş, büllur saçaqlı köhnə dəbli stolüstü lampa idi. Onu uzun müddət idi ki, qonaq otağında görmək olardı və Anası lampanı tullamaqdan qəti şəkildə boyun qaçırmışdı. Əslində, Norman heç özü də bunu istəmirdi; ömrünün qırx ilini burada yaşamışdı və uşaqlıqdan əhatəsində olub alışdığı köhnə əşyalarda nəsə istilik, onu sakitləşdirən arxayınlıq duyurdu. Burada həyat bir vaxtlar qoyulmuş qayda-qanunla, öz axarında davam edirdi. Bütün dəyişikliklər isə orada – pəncərənin arxasında baş verirdi. Bu dəyişilmələrin böyük bir hissəsində onun üçün potensial təhlükə hökm sürürdü. Məsələn, təsəvvür edək ki, birdən vaxtını keçirmək üçün küçəyə çıxmaq istədi? Tutaq ki, indi o, kimsəsiz bir yolun kənarında, ya da lap elə bataqlıqda dayananda yağışa tuş gəldi, bəs onda necə olsun? Bütün üst-başı islanar, gecənin zülmətində evə qayıtmalı olardı. Belə vəziyyətdə rahatca xəstələnmək də, ölmək də mümkündü. Axı hava qaralandan sonra kim evdən bayıra çıxır? Ona görə də burada, qonaq otağında lampa işığı altında oturub əntiqə bir kitabla vaxtını keçirmək daha yaxşıdır.

Oxumağa davam etmək üçün kitaba doğru əyiləndə, işıq şişman sifətinə düşüb, eynəyinin şüşəsində əks olunur və qum rəngli seyrəlmiş saçlarının altında görünən çəhrayı dərisini parıldadırdı.

Kitab o qədər maraqlı idi ki, vaxtın necə keçdiyinə əhəmiyyət verməməsi təəccüb doğurmurdu. Bu, Viktor V. fon Hagenin “İnklərin krallığı” əsəri idi və Norman əvvəllər heç vaxt belə maraqlı məlumatlara rast gəlməmişdi. Məsələn, “kaçna”nın təsviri, yaxud da əsgərlərin iri dairə yaradıb qıvrılaraq ilan kimi hərəkət etdikləri qələbə rəqsi. Onun fikri mətndə idi:

“Bu rəqs üçün təbilin vurulduğu ritm bir zamanlar düşmən əsgərinin bədəni ilə əlaqəli idi. Onun dərisini soyur və qarnına o qədər hava vurulurdu ki, əsl təbilə çevrilirdi. Bütövlükdə bədən isə rezonator rolunu oynayırdı. Həm də nəzərə alınmalıdır ki, səslər açılmış ağızdan eşidilirdi: qeyri-adi, lakin çox təsirli üsuldur”.

Norman gülümsədi, sonra özünü rahatlıqla titrəməyə məcbur etdi. “Qeyri-adi, lakin çox təsirli üsuldur” – əlbəttə, bu elə belə də olmalı idi! Bir təsəvvürünüzə gətirin: yəqin ki, hələ sağ olan insanın dərisini soymaq, sonra da qarnını hava ilə doldurub döyəcləmək… Lap təbil kimi! Maraqlıdır, bunu tam dəqiqliklə necə edirdilər: cəsədin çürüməsinin qarşısını almaq üçün onu necə hazırlayır, necə qoruyub saxlayırdılar? Üstəlik, görəsən, hansı təfəkkürün sahibi olmalısan ki, ümumiyyətlə, belə bir fikrə gəlib çıxasan?

O qədər də ləzzətli mövzu deyildi, lakin Normanın təkcə gözlərini yumması kifayət idi ki, bu səhnə təsəvvüründə açıq-aşkar, sanki nə vaxtsa gördüyü kimi canlansın: boyanmış bədənlərin izdihamı, amansız qızmar günəş altında çılpaq döyüşçülərin eyni ahənglə yırğalanması, onların qarşısında ikiqat olub cəsədin üfürülüb şişirilmiş qarnında dayanmadan ritm tutmaqda olan qoca qarı. Səslər isə cəsədin, böyük ehtimalla, sümükdən olan sıxaclarla əyilib eybəcər hala salınaraq, zorla geniş açılmış ağzından gəlirdi. Şişmiş qarına vurulan zərbələrin müntəzəm uğultusu büzüşmüş bədənin içərisindən özünə yol taparaq, nəfəs borusuna qədər gəlir və tam gücü ilə ölünün boğazından meydana çıxırdı.

Bir anlıq Normana elə gəldi ki, bu səsləri, həqiqətən, eşidir. Sonra yadına düşdü ki, yağışın səsi də ritm təəssüratı yaradır. Bir də addım səsləri…

O, addım səslərini eşitmədən də qadının burada olduğunu sözün əsl mənasında hiss edirdi: çoxdan yaranan bu vərdiş hisslərinə elə şiddətlə hakim kəsilmişdi ki, Anasının otağa nə vaxt daxil olduğundan həmişə xəbər tuturdu. Üzünü görməsə belə, bilirdi ki, yaxındadır.

İndi Norman doğrudan da onu görmürdü; başını qaldırmadan özünü elə göstərirdi ki, guya oxumağa davam edir. Anası bayaqdan öz otağında yatırdı və oğlu çox gözəl bilirdi ki, yuxudan ayılanda o necə tündməcaz olur. Yaxşısı budur, sakitcə oturub əhvalının elə də pis olmadığına ümid edəsən.

– Norman, saatdan xəbərin var?

O, köksünü ötürüb kitabı bağladı. Məlum məsələdir, indi onunla danışmaq çətin məsələdir; sualın bu cür səslənməsi artıq çox şeydən xəbər verirdi. Bir halda ki, salonda babasının saatı qoyulmuşdu, Anası saatın neçə olduğunu asanlıqla öyrənə bilərdi.

Əslində buna görə heç mübahisə etməyə də dəyməzdi. Norman baxışlarını qol saatına dikərək gülümsünüb:

– Altıya işləyir, – dedi. – Düzünü desəm, belə gec olduğunu bilmirdim. Kitab oxuyurdum…

– Məni kor hesab edirsən? Nə ilə məşğul olduğunu yaxşı görürəm. – İndi o, pəncərənin qarşısında dayanaraq, fikrini şüşəni döyəcləyən damcılara yönəltmişdi. –Eləmədiklərini də görürəm. Hava qaralan kimi göstərici lövhənin işığını niyə yandırmamısan? Bir də ki, ofisdə oturmalı olduğun halda burada nə gəzirsən?

– Bilirsən, leysan birdən-birə elə tökdü, fikirləşdim, daha çətin ki, gələn olsun.

– Cəfəngiyyatdır! Əslinə qalsa, biznes qurmaq üçün ən əlverişli vaxtdır. Çoxları yağışlı havada maşın sürməkdən qorxmurlar.

– Amma bu yolla çətin ki, kimsə bura gəlib çıxsın. Hamı təzə salınan şosedən istifadə edir, – Norman hirsli danışdığının fərqinə vardı, ağzında yaranmış acı bir tamın boğazını yandıracağını duydu, ikrah doğuran bu dadı hiss etdikcə özünü saxlamağa çalışdı. Lakin artıq gec idi: o, özünü ürəyində sıxıb saxladığı hər şeydən azad etməli idi. – Şose barədə xəbərdarlıq gələn kimi bizi nə gözlədiyini sənə demişdim. Təzə yolun tikintisi barədə rəsmi elan verilənə qədər moteli rahatca sata bilərdin. Orada istənilən sahəni lap qəpik-quruşa da ala bilərdik – həm Feyrvellə yaxın olardı. İndi təzə motelimiz də, təzə evimiz də, pul qazanmaq üçün imkanımız da olardı. Amma məni eşitmədin. Heç vaxt nə dediyimə qulaq asmırsan, elə deyil? Elə bircə onu bilirsən ki: “Mən bunu istəyirəm”, “Mən belə fikirləşirəm!” Canımı boğazıma yığmısan!

– Belə de, mənim balam? – Ananın səsi aldadıcı dərəcədə mülayim idi, ancaq Norman bunun arxasında nəyin dayandığını yaxşı bilirdi. Çünki qadın “balam” sözünü işlətmişdi. Onun artıq qırx yaşı var, qadınsa hələ də onu “balası” adlandırırdı; ən betəri də bu idi ki, onunla hələ də balaca uşaq kimi rəftar edirdi. Kaş əlində bu sözləri eşitməmək imkanı olaydı! Ancaq eşidirdi, özü də yaxşı bilirdi ki, Anasının nə dediyinə həmişə qulaq asmalıdır. – Belə de, mənim balam? – Anası əvvəlkindən daha yumşaq səslə təkrar etdi. – Canını boğazına yığmışam, düz başa düşdüm? Ancaq mən belə düşünmürəm. Yox, balası, məsələ məndə deyil. Sən özün özünü boğaza yığmısan. Əsl səbəb bax budur, ona görə də bu vaxta qədər burada oturub boş-boş işlərlə məşğul olursan! Məgər düz demirəm, Norman? Məsələ burasındadır ki, fərsizin birisən. Heç vaxt fərasətin olmayıb, düz demirəm, mənim balam? Bu vaxta qədər nə evi tərk etməyə, nə özünə iş axtarıb tapmağa, nə də hərbi xidmətə getməyə hünərin çatmayıb; hətta özünə yaraşan bir qız da tapa bilməmisən…

– Bunu eləməyə imkan verməzdin!

– Haqlısan, Norman. İcazə verməzdim. Amma sənin heç olmasa, azacıq kişiliyin olsaydı, özün qərar verərdin.

O, bunu inkar etmək üçün qadının üstünə qışqırmağa hazır idi. Amma bacarmadı. Çünki Anasının indi ona dediyi sözləri bütün bu illər ərzində dayanmadan öz-özünə təkrar etmişdi. Ona görə ki, bu həqiqət idi. Anası qarşısında həmişə müəyyən tələblər qoysa da, əslində bu qaydalara həmişə riayət etmək məcburiyyətində deyildi. Bəzən analar öz uşaqlarına şəxsi mülkiyyət kimi yanaşırlar, lakin hər uşaq da onunla belə davranmağa imkan vermir. Dünyada nə qədər dul qadın və tək oğul olsa da, onların heç də hamısı bir-birinə bu cür münasibət bəsləmirlər. Əlbəttə, Anası ilə müqayisədə, oğulun da günahı az deyildi. Çünki onun heç vaxt fərasəti olmayıb.

– Bilirsən, axı sən onda öz fikrində qala bilərdin, – Ana dedi. – Deyək ki, evdən çıxıb bizim üçün təzə yer tapardın, sonra da bu mənzili satışa çıxarardın. Amma yox, sən ancaq zarıyırdın. Səbəbini isə özüm də bilirəm. Məsələ burasındadır ki, əslində, heç yerə köçmək istəmirdin. Buradan getmək istəmirdin, indi isə artıq istəsən də, heç yerə tərpənməyəcəksən, elə həmişəlik burada qaxılıb oturacaqsan. Sən evi tərk eləyə bilmirsən, Norman, elədir? Necə ki, heç böyüyə də bilmirsən.

O, Anasına baxa bilmirdi. Qadın belə danışmağa başlayanda Norman sadəcə ona baxa bilmirdi, vəssəlam. Üzünü hansı tərəfə çevirsə də, sakitləşə bilmirdi. Hər şeyi öz kamerasına yaxşı bələd olan məhbus kimi əzbər bilirdi, buna görə də büllur saçaqlı lampaya, otağı darısqal edən ağzına qədər yığılmış qədimi mebelə – bu tanış əşyaların hamısına qəflətən nifrət etməyə başladı. Gözünü pəncərəyə zillədi, amma bu da dadına çatmadı: şüşənin arxasında yağış yağır, külək əsir, qaranlıq hökm sürürdü. Norman yaxşı bilirdi ki, orada – çöldə də onun üçün xilas yeri yoxdur. Heç yerdə xilas olmayacaq, inklər haqqında kitabda cəsəddən gələn ahəngdar təbil səsi kimi başında nəbz kimi döyünən, qulaqlarında cingildəyən bu səsdən gizlənmək üçün heç nə kömək etməyəcək.

O, kitaba dalmağa, fikrini cəmləşdirib oxumağa çalışdı. Bəlkə, əhəmiyyət verməsə, özünü sakit göstərməyə çalışsa…

Amma işə yaramadı.

– Bir özünə bax, – həmin səs dedi. (Təbil vurmağa başladı: bum, bum, bum… və səslər çapılmış ağızdan əks-səda verdi.) – Bilirəm, lövhənin işığını yandırmağa niyə macal tapmamısan. Bu axşam ofisi açmaq üçün niyə əlini ağdan-qaraya vurmamağının da səbəbini bilirəm. Əslində, yadından çıxmayıb. Sadəcə heç kəsin gəlməsini istəmirsən; ümid edirsən ki, gələn olmayacaq.

– Yaxşı, – Norman donquldandı. – Haqlısan. Motelin işlərilə məşğul olmaqdan acığım gəlir, heç vaxt da bu işi sevməmişəm.

– Amma bu hələ hamısı deyil, mənim balam. (Yenə də başladı: “balam-balam-balam!” – təbil vurulur, cansız cəsədin əngindən fəryad qopurdu.) İnsanlara nifrət edirsən. Çünki əslində, onlardan qorxursan, məgər düz demirəm? Uşaqlıqdan bəri həmişə belə olmusan. Səninki odur ki, elə oturacağa qısılıb lampa işığında bütün günü oxuyasan. Otuz il əvvəl nə ilə məşğul olurdunsa, yenə həmin şeydir. Kitabı üzünə tutub sanki özünü hər şeydən gizlədirsən.

– Axı bundan daha pis vərdişlərə qurşana bilərdim. Sən özün də bu barədə mənə az danışmamısan. Ən azı heç vaxt boş-boş veyillənməmişəm, əlimdən də bir xəta çıxmayıb. Yəni bilik artırmaq belə pis şeydir?

– Bilik artırmaq? Hm! – Qadın artıq oğlunun arxasında, başının üstündə dayanıb yuxarıdan aşağı onu süzürdü. – Deməli, buna “biliyi artırmaq” deyirlərmiş? Məni bir anlıq da olsa, axmaq yerinə qoymağa çalışma, balası. Baş tutan məsələ deyil. Yenə “Bibliya”nı oxusaydın, ya da heç olmasa, təhsil almağa cəhd göstərsəydin, bir söz deməzdim. Orada nə oxuduğunu yaxşı bilirəm. Zir-zibildir! Hətta daha betərdir…

– Yeri gəlmişkən, bu – inklərin sivilizasiya tarixi haqqındadır…

– Hə, əlbəttə, bəs necə. Çox güman, Cənub dənizinin adalarından danışan o biri kitabdakı kimi, bunu da ağzınacan həmin murdar vəhşilərin məşğul olduğu iyrənc təfərrüatlarla doldurublar. Ah, elə bilirdin, xəbərim yoxdur, hə? Nalayiq murdarlıqlarla dolu oxuduğun başqa şeylər kimi onu da öz otağında gizlətmişdin.

– Psixologiyada nalayiq nəsə yoxdur, Ana!

– İşə bax, bunun adı “psixologiya” imiş! Psixologiya barədə çox şey bilirsən! Həmin gün mənimlə necə iyrənc danışdığını heç vaxt yaddan çıxarmayacağam, heç vaxt. Ağlıma da gəlməzdi ki, nə vaxtsa doğma oğul gəlib anasına belə bir şey deyə bilər!

– Axı mən ancaq sənə müəyyən şeyləri başa salmaq istəyirdim. Buna “Edip kompleksi” deyirlər. Fikirləşirdim ki, əgər diqqətimizi sakitcə bu problemə yönəltsək, onu dərk etməyə çalışsaq, həyatımızda hər şey yaxşılığa doğru dəyişə bilər.

– Dəyişə bilər, mənim balam? Heç nə dəyişə bilməz. İstəyirsən lap dünyada nə qədər kitab var – hamısını oxu; indi necəsənsə, həmişə də o cür qalacaqsan. Necə insan olduğunu bilmək üçün bu rəzil, iyrənc cəfəngiyyata qulaq asmağa ehtiyacım yoxdur. Aman Allah, bunu hətta səkkiz yaşındakı uşaq da başa düşər. Uşaqlıqda dostlarınla oynayanda, hamısı kim olduğunu o vaxtdan anlamışdılar. Ana uşağı! Səni belə çağırırdılar, doğrudan da belə idi. Belə idi, belədir və həmişə də belə olacaq. Artıq boya-başa çatmış böyük, gombul ana uşağı!

Sözlərin gətirdiyi təbil səsləri qulağını deşirdi, sanki təbili onun sinəsində döyəcləyirdilər. Dodaqları qurumuşdu, nəfəsi çatmırdı. Bir az da belə davam etsəydi, ağlayacaqdı. Norman başını silkələdi. Ağlasığmazdır, qadın hələ də onu bu həddə çatdırmaqdan çəkinmirdi. Buna qadir idi, bunu indi də edirdi, sonra da hər dəfə təkrar-təkrar edəcəkdi… Ta o vaxta qədər ki, oğlu onu…

– O vaxta qədər ki… Nə?

İlahi, yəni doğrudan qadın onun fikirlərini oxuya bilirdi?

– Bilirəm, nə barədə fikirləşirsən, Norman. Haqqında hər şeyi bilirəm, balası. Düşündüyündən də çox bilirəm. İstədiyin, arzu elədiyin yeganə şey məni öldürməkdir, düz demirəm, Norman? Amma bacarmazsan. Çünki səndə o fərasət yoxdur. Səndən daha güclüyəm. Həmişə bu gücə sahib olmuşam. Bu ikimizə də bəs edər. Hətta ürəkdən istəsən belə, məndən heç vaxt canını qurtara bilməməyinin səbəbi bax, budur. Ancaq əlbəttə, ürəyinin dərinliyində bunu heç istəmirsən. Mən sənə lazımam, balası. Bu həqiqətdir, düz demirəm?

Norman asta-asta dikəldi. Hələ də davam gətirməyəcəyindən qorxurdu, başını çevirib ona baxmağa cəsarət etmirdi – “Bircə indi yox, qoy bir az keçsin.” Əvvəlcə öz-özünü sakitləşdirməyə çalışdı. “Tam sakit olmaq lazımdır. Nə dediyinə fikir vermə. Hər şeyə soyuq başla yanaşmaq lazımdır, yadına sal: o, yaşlı qadındır, ağlı da tam olaraq yerində deyil. Əgər beləcə oturub qulaq asmağa davam eləsən, əvvəl-axır öz ağlını da itirəcəksən. Ona otağına qayıtmalı olduğunu söylə, qoy uzanıb yatsın. Onun yeri elə oradır”.

“Bir də ki, qoy tələssin, çünki əgər indi sözünü qulaqardına vursa, bu dəfə onu boğacağı dəqiqdir; boğacaq – həm də onun öz gümüşü kəndiri ilə…”

Ətrafında hərlənməyə başladı, sözləri ağzından çıxarmağa hazır vəziyyətdə dodaqları səssizcə tərpəndi. Elə bu zaman zəng səsi eşidildi.

Bu səs işarə idi; deməli, kimsə yolunu buradan salıb xidmətə ehtiyac duymuşdu.

Norman arxasında nə baş verdiyinə nəzər salmadan salona üz tutdu, asılqandan plaşını götürüb qapını açdı və qaranlıqda görünməz oldu.

2

Meri yağışın fərqinə varıb şüşətəmizləyəni qoşmamışdan əvvəl yağış bir neçə dəqiqə idi ki, ara vermədən yağırdı. Eyni anda faraları da yandırmışdı: qəflətən onu haqlayan qaranlığın əlindən, ətrafda tutqun şəkildə boylanan bir cərgə ağacdan başqa, qarşıda heç nəyi ayırd etmək mümkün deyildi.

Ağaclar? Keçən dəfə bu yoldan keçəndə, deyəsən, ağaclıq yox idi. Doğrudur, bu, çoxdan – aydın, günəşli havada Feyrvellə gümrah və istirahətin dadını çıxararaq yetişdiyi keçən yayda baş vermişdi. İndi isə on səkkiz saat müntəzəm sükan arxasında əyləşmək onu taqətdən salmışdı. Buna baxmayaraq, hələ də yolu yadında saxlayacaq, burada nəyinsə qaydasında getmədiyini anlayacaq qədər sayıqlığını itirməmişdi.

“Yadda saxlamaq” – bu söz beynində ildırım kimi çaxdı. İndi çətinliklə də olsa, xatırlayırdı ki, təxminən yarım saat əvvəl yolayrıcında bir müddət qərar verə bilmədi. Bu da axırı – lazım olan yerə dönməmişdi. Ətrafı zülmət bürümüş yağışlı gecədə indi heç özü də hara getdiyini bilmirdi.

“Yaxşı, özünü ələ al. Təşvişə düşmək lazım deyil. Çətini geridə qaldı…”

“Elədir”, – qız öz-özünə dedi. Dünənki – günün ikinci yarısı pulları oğurlayıb aradan çıxdığı gün arxada qalmışdı.

Tom Kessidi yaşıl rəngli böyük banknot bağlamasını stolun üstünə qoyanda o, cənab Loverinin kabinetində dayanmışdı. Burada üstündə baqqalı xatırladan tosqun kişi şəkli olan otuz altı Federal Ehtiyat banknotu var idi, digər səkkizinin üstündəki sima isə daha çox dəfn bürosu sahibkarına bənzəyirdi. Əslində isə “baqqal” Qrover Klivlend

, dəfn mütəxəssisi isə Uilyam Mak-Kinli

idi. Otuz altı minlik qiymətli kağızla səkkiz ədəd beş yüz dollarlıq banknot – hamısı bir yerdə düz qırx min eləyirdi.

Tom Kessidi onları sadəcə masanın üstünə qoydu və başdansovdu şəkildə bir yerə yığaraq elan etdi ki, müqavilə imzalayıb qızına toy hədiyyəsi kimi ev almaq qərarına gəlib.

Müqavilə bağlanandan sonra sənədlərə imza atarkən cənab Loveri də laqeydlik göstərməyə çalışırdı. Lakin qoca Tom Kessidi qapıdan çıxan kimi cənab Loveri sanki cana gəldi. Pulları götürüb qəhvəyi rəngli böyük zərfə qoydu və möhürlədi. Bunu edərkən əllərinin əsməyi Merinin nəzərindən qaçmadı.

– Budur, xanım Kreyn, – zərfi ona verəndə dedi. – Bunu banka aparın. Saat, demək olar ki, dörddür, ancaq əminəm ki, Gilbert sizə pulları qoymağa imkan verəcək.

Danışığına ara verib diqqətlə qıza baxdı:

– Sizə nə olub, xanım Kreyn, – özünüzü pis hiss edirsiniz?

Deyəsən, zərfi əlinə alan kimi qızın əllərinin titrəməyə başladığına fikir vermişdi. Ancaq bunun əhəmiyyəti yoxdur. Qız nə deyəcəyini dəqiq bilsə də, sözləri dilinə gətirəndə özü-özünə mat qaldı.

– Deyəsən, məni başağrısı tutub, cənab Loveri. Bu gün tez çıxmaq üçün icazə almağa hazırlaşırdım. Poçt işi xeyli vaxtımızı alıb, onu da deyim ki, qalan sənədləri bazar ertəsinə kimi çatdıra bilməyəcəyik.

Cənab Loveri gülümsədi. Onun əhvalı yaxşı idi. Niyə də olmasın! Qırx minin beş faizi iki min eləyir. Yaxşıca səxavət göstərə bilərdi.

– Əlbəttə, xanım Kreyn. Banka dəyməyiniz kifayətdir, sonra isə evə gedin. Sizi aparmağımı istəyirsiniz?

– Yox, çox sağ olun. Özüm gedərəm. Həm də bir az istirahət…

– Bəli, əsas budur. Yaxşı, bazar ertəsinədək. Həmişə demişəm ki, sağlamlıq və dinclik hər şeydən vacibdir.

Lənət şeytana, Loveri bircə dollar artıq qazanmaq üçün özünü yarımcan etməyə də, əlli sent gəlirə görə hansısa işçisinin həyatını qurban verməyə də hazır idi.

Ancaq Meri Kreyn onun üzünə təntənə ilə gülümsəyib ofisi birdəfəlik tərk etdi. Qırx min dolları da özüylə apardı.

Həyatda belə imkan hər dəqiqə ələ düşməz. Açıq danışsaq, elə adamlar var ki, ümumiyyətlə, tale onların üzünə gülmür.

Meri Kreyn bu günü düz iyirmi yeddi il gözləmişdi.

On yeddi yaşında atasını maşın vuranda kollecə daxil olmaq imkanı əldən çıxdı. Meri bir il biznes məktəbinə getdi, sonra anasına və kiçik bacısı Lilaya baxmaq zərurəti yarandı.

Deyl Belterin hərbi xidmətə yollanması ilə, iyirmi iki yaşında ailə qurmaq arzusu da baş tutmadı. Havayda xidməti zamanı məktublarında tez-tez qızı yada salsa da, bir müddət sonra məktubların ardı-arası kəsildi. Oğlanın toyunu xəbər verən açıqcanı alanda isə o, artıq Meri üçün heç bir əhəmiyyət daşımırdı.

Hər şey bir yana, bu ərəfədə anası da ağır xəstəliyə tutuldu. Üç il beləcə davam etdi. Anaları vəfat edəndə Lila hələ məktəbdə oxuyurdu. Meri bacısının mütləq kollecə daxil olmasını istəyirdi – qoy sonra nə olur olsun; ancaq tezliklə onların hər ikisinin yükü Merinin üstünə düşdü. Bütün gününü Loverinin agentliyində, gecəyarısını isə anasının yatağı başında keçirmək başqa iş görməyə imkan vermirdi.

İllərin haradan gəlib getdiyini bilmək olmurdu. Anası növbəti dəfə xəstəliyə məğlub olanda o, artıq dəfn mərasimi ilə məşğul olmalı idi. Sonra Lila məktəbdən uzaqlaşıb iş tapmaq istədi. Bir dəfə güzgüyə baxanda elə bil yuxudan ayıldı: bir dəri, bir sümük qalmış Meri Kreyn aynadan özünə boylanırdı. Əlinə keçəni şüşəyə çırpdı, güzgü çilik-çilik oldu; ona elə gəldi ki, dağılıb minlərlə qırıntıya çevrilən öz həyatıdır.

Lila ilə hər şey qaydasında idi, hətta cənab Loveri evi dərhal satmaqda onlara kömək də etdi. Alqı-satqı rəsmiləşəndən sonra onların əlində təxminən, iki min dollar nağd pul var idi. Lila şəhərin aşağı hissəsində qrammofon valları satan mağazada özünə iş tapdı və onlar iki nəfərlik balaca otaq tutdular.

– İndi isə sən istirahətə getməlisən, – Lila deyirdi. – Əsl tətilə. Yox, söz güləşdirmə! Düz səkkiz ildir ki, ailəmizə baxırsan, daha qayğılardan yaxa qurtarıb dincəlmək vaxtıdır. Sən səfərə çıxmalısan. Məsələn, dəniz səyahətinə çıxa bilərsən.

Beləcə, Meri “S.S. Kaledoniya”nın göyərtəsinə gəlib çıxdı, bir həftə sonra isə artıq Karib dənizində üzürdü. Daha öz kayutunda güzgü qarşısına keçərkən əvvəlki üzülüb-süzülmüş siması gözünə görünmürdü. Yenidən gəncləşmişdi (“Hər halda, iyirmi iki yaşından artıq görünmürəm”, – öz-özünə deyirdi), ən əsası isə aşiq olmuşdu.

Yox, bu, nə vaxtsa Deyl Belterə qarşı hiss etdiyi şiddətli, qarşısıalınmaz ehtiras duyğusu deyildi. Heç tropik kruizlərinin xatırlatdığı ay işığı altındakı ənənəvi görüşlərlə də əlaqəsi yoxdu.

Deyl Belterə baxanda Sem Lumis ondan on yaş böyük idi, bir qədər sakit təbiətli olsa da, Meri onu sevirdi. Sem düşdüyü vəziyyəti ona izah edənə qədər bu, həyatını qurmaq üçün əsl imkan kimi görünmüşdü.

– Bilirsən, – o deyirdi, – başıma bir iş gəlib. O mağazanı görürsən…

Sonra öz əhvalatını danışmağa başladı.

Şimalda – Feyrvell adlı kiçik şəhərcikdə təsərrüfat mağazası vardı. Sem orada işləyərək, atasına kömək edirdi. Elə düşünürdü ki, hər şey ona miras qalacaq. Lakin bir ildən sonra atası öləndə, Sem pis xəbərlər eşitməyə başladı.

Mağaza onun adına keçən kimi, atasının iyirmi minlik borcu da onun boynuna düşdü. Ev, mallar, hətta sığorta belə, borcun ödənilməsi üçün girov qoyuldu. Atası totalizatorda mütəmadi oynamağı və ora pul yatırmağı barədə Semə heç vaxt bir kəlmə də deməmişdi. Ancaq istənilən halda, Semin indi iki variantı var idi: ya özünü müflis elan etməli, ya da borcları ödəməyə çalışmalı idi.

Sem ikincini seçdi.

– Bu əla biznesdir, – o deyirdi. – Bununla, əlbəttə, varlı olmayacağam, amma mağazanı necə lazımdır işlədə bilsəm, ildə səkkiz-on min gəlirim olar. Əgər kənd təsərrüfatı texnikası ilə bağlı düzgün iş qura bilsəm, bəlkə, daha artıq qazanaram. Borcun dörd minini artıqlaması ilə qaytarmışam, belə getsə, bir neçə ilə bütün borcları bağlaya bilərəm.

– Ancaq başa düşə bilmirəm ki, bu qədər borcun ola-ola necə səyahətə çıxmısan?

Sem dişlərini ağartdı.

– Yarışda qalib gəlmişəm. Deməli, uduş istehsalçı şirkət tərəfindən ayrılır və kənd təsərrüfatı texnikasının satışından hamıdan çox gəlir əldə edən şəxs üçün nəzərdə tutulurdu. Səyahəti udmaq üçün çox da gözüm atmırdı, sadəcə borcları tez ödəmək istəyirdim. Dedilər ki, öz ərazim üzrə birinci yeri tutmuşam. Mükafatı nağd pulla almağa cəhd elədim, ancaq buna getmədilər: ya səyahət, ya da heç nə. Eybi yoxdur, bu ay elə də gərgin keçməz, köməkçimə güvənirəm. Məncə, başqasının hesabına istirahət etmək elə də pis deyil. Beləliklə, gəlib bura çıxdım. Səninlə tanış oldum. – O, gülümsünüb dərindən ah çəkdi. – Əgər bu, bal ayımız olsaydı…

– Sem, axı bizə nə mane olur? Demək istəyirəm ki… Lakin o, yenə ağır-ağır içini çəkib başını yellədi:

– Çox güman, borcları bağlayana qədər bunu iki-üç illik təxirə salmalı olacağıq.

– Mən gözləmək istəmirəm! Pullar məni maraqlandırmır. Agentlikdən çıxıb mağazanda işləyə bilərdim…