скачать книгу бесплатно
Gəmilərin arasındakı paroxod get-gedə daha çox sıxışdırılırdı. Bir neçə dəfə sərt qırıqlara ilişib dayandı, nəhayət, bir-birinə sıxılmış gəmilərin gur yerinə düşüb onlara qoşularaq sanki özünəməxsus bir ada əmələ gətirdi.
Yolçular susurdular. Hamısına elə gəlirdi ki, diri-diri basdırılmaq üçün qəbiristanlığa gətiriliblər.
– Madam ki tale bizi buraya gətirib, bu qeyri-adi ada ilə tanış olmaq lazımdır. Gedək, Simpkins!
Simpkins açıq-aşkar bu qaranlıq qəbiristanlığa ekskursiya eləmək fikrində deyildi.
– Bunun nə mənası var? – deyə boyun qaçırmağa çalışdı.
– Kişi olun, Simpkins. Kim bilir, bu ada özündə nələr gizlədir? Bəlkə, buranın sakinləri də var?
– Qoca holland dənizçilərinin kabuslarımı?
– Buna baxarıq. Hər halda, burada kim yaşayırsa yaşasın, bizim onlardan birinci xəbər tutmağımız yaxşıdır. Bu ada bizim məzarımız da ola bilər, amma bilmək olmaz, bəlkə, nicat yolunu elə burada tapacağıq. Gəmilərə baxmaq lazımdır, bəlkə, üzmək üçün yararlı olanına rast gəldik.
– Gəmilərə baxmaq! – Simpkins içində 50000 qulden olan “Marta” gəmisini xatırladı. O tərəddüd edirdi.
– Bəs miss Kinqmanı necə tək qoyaq?
– Məndən narahat olmayın. Mən kabuslardan qorxmuram, – o cavab verdi.
– Gəlin belə eləyək, miss, – Qatlinq təklif etdi, – gəminin odluğuna küləş doldurun. Sizi bir təhlükə hədələsə, küləşi yandırın. Biz borudan çıxan tüstünü görüb dərhal köməyə gələrik. Gedək.
Qatlinq yaxınlıqda dayanmış gəmiyə çıxdı. Bu, on səkkizinci əsrdən qalma “Viktoriya” adlı üçyelkənli bir gəmi idi. Simpkins könülsüz onun dalınca getdi.
Onlar yavaş-yavaş adanın dərinliklərinə doğru hərəkət edirdilər.
Dünyada çətin ki bu nəhəng qəbiristanlığın mənzərəsindən kədərli mənzərə tapılardı. Dəniz məhv olmuş gəmiləri, torpaq isə insanları ağuşuna alır. Lakin bu qəbiristanlıq öz ölülərini açıqlıqda, qızmar günəşin işığı altında saxlayırdı. Çox ehtiyatla addımlamaq lazım gəlirdi. Yarıçürümüş lövhələr ayaq altında əsirdi. Səyyahlar hər dəqiqə gəmi anbarına düşə bilərdilər. Bu dəfə ikisi də kəndir götürmüşdü ki, lazım olan anda bir-birinə kömək etsinlər. Məhəccərlər aşırdı. Yelkən parçaları bir toxunuşdaca ovxalanırdı. Hər tərəf çürüntü tozu və yaşıl kif qatı ilə örtülmüşdü. Göyərtələrin çoxunda gün işığında sümükləri ağaran, ya hələ sağ qalmış dəriləri qaralan, ya da paltarlarının parçaları görünən skeletlər vardı. Skeletlərin yerinə, sınmış kəllələrə əsasən belə nəticəyə gəlmək olardı ki, ölümqabağı ağıllarını itirmiş adamlar dalaşmış, qiyam qaldırmışdılar. Sonda əzablarına və məhv olmuş həyatlarına görə kimdənsə intiqam alaraq bir-birini qəddarlıqla öldürmüşdülər. Hər bir gəmi orada əlli, yüz, iki yüz il əvvəl baş vermiş böyük bir faciənin şahidi idi.
İndi kəllələri gün işığında ağaran, qorxunc təbəssümlə dişlərini ağardan bu sakinlər sağ ikən necə qeyri-insani dəhşət, necə qorxunc məşəqqətlər çəkməli idilər! Elə hey gülümsəyir, gülümsəyirdilər…
Bu ağaran dişlərdən hətta Qatlinqi də vahimə basdı, Simpkinsi isə titrətmə tutdu.
– Gedək burdan! – o xahiş etdi. – Mən daha dözə bilmirəm!
– Dayanın, bax orada yaxşı qalmış gəmi var. Kayutlara düşmək maraqlı olar.
– Ayaqlarınızın altında sınan pilləkənlərləmi? – Simpkins birdən əsəbiləşdi. – Qatlinq, mən daha bir addım da atmayacağam. Bəsdir. Xahiş edirəm ki, daha mənə əmr verməyəsiniz. Mənim də, özünüzün də kim olduğunu unutmusunuz! Məni hara aparırsınız? Niyə? Məni hansısa bir gəmi anbarına salıb səssiz-küysüz yaxa qurtarmaq üçünmü? Bilirəm ki, sizə mane oluram.
Bu söhbət Qatlinqi cin atına mindirdi.
– Susun, Simpkins, yoxsa mən, doğrudan da, sizi suya atacağam.
– Bu elə də asan deyil, – Simpkins acı-acı dedi və bortun yanındakı taxta hasara söykənib tapançanı Qatlinqə tuşladı. Qatlinq cəld irəli addımladı, amma Simpkinsin əlindən tutmağa macal tapmamış atəş və aşan məhəccərin səsi eşidildi. Güllə Qatlinqin başı üzərindən uçdu. Həmin anda Simpkinsin əllərini yöndəmsizcə yelləyib məhəccərin çürümüş qırıqları ilə birlikdə suya düşdüyünü gördü. Aşağıda boğuq su şappıltısı… sakitlik… sonra Simpkinsin fınxırtısı eşidildi. Qatlinq aşağı baxdı. Xəfiyyə yaşıl yosun sıyığında çapalayırdı. Yosunlar başından hörük kimi sallanmış, əllərinə dolaşmış, öz qurbanını bərk saxlamışdı. Simpkins gəminin üzlüyündən yapışmaq üçün var gücüylə çalışırdı. Xeyli səy göstərəndən sonra buna nail oldu. Amma qolları yorulmuşdu, yosunlar onu aşağı dartırdı, bir az da keçsəydi, suyun dibinə gedəcəkdi.
Qatlinq bortdan aralandı, çəlləyin üstündə oturub qəlyan çəkməyə başladı.
– Qatlinq, bağışlayın məni. Mən eşşək kimi axmaqlıq etdim, – Qatlinq Simpkinsin səsini eşitdi, ancaq sakitcə qəlyan çəkməyində oldu. – Qatlinq… məni xilas edin… Qatlinq!
Qatlinq borta yanaşdı. O tərəddüd edirdi. Kömək istəyən, hər halda, insandır. Lakin necə insandır? Satılmış xəfiyyə, casusdur. Hətta xilas olandan sonra belə pul almaq üçün Qatlinqi hökumətə verməkdən çəkinməyəcək.
– Yox, yox, – Qatlinq yenə oturub səylə qəlyan tüstülətməyə başladı.
– Qatlinq, yalvarıram! Qatlinq! Qatlinq! – Simpkins inildədi.
Qatlinq inadla qəlyanını tüstülədirdi.
– Qa-a-t… – birdən bu səs boğuq hıçqırtıya çevrildi.
Qatlinq dişlərini qıcayıb qəlyanı atdı və kəndirin ucunu açıb onu batan adama tulladı.
Simpkins son gücünü toplayıb kəndirdən yapışdı, amma Qatlinq onu dartmağa başlayanda əlləri kəndirdən üzüldü; yosunlar onu bərk tutmuş, qolunda güc qalmamışdı.
– Kəndiri belinizə bağlayın! – Qatlinq ona qışqırdı.
Simpkins birtəhər kəndiri belinə bağladı, düyünü bərkidib göyərtəyə çıxmağa başladı.
Qatlinqin qabağında dayanıb elə həyəcanlanmışdı ki, dayanmadan bu sözləri təkrar edirdi:
– Qatlinq!.. Qatlinq!.. Qatlinq… – deyib əlini ona uzatdı.
Qatlinq üz-gözünü turşutdu, ancaq xilas etdiyi adamın gözlərində həqiqi, heyvani bir sevinc görcək səmimiyyətlə gülümsündü və yaş əli bərk-bərk sıxdı.
– Qatlinq, bilmirəm sizə necə…
– Dayanın, – Qatlinq birdən diqqətini toplayıb tez əlini çəkdi, – baxın, bizim paroxodun borusundan tüstü çıxır. Miss Kinqman bizi çağırır. Orada nə isə baş verib. Qaçdıq!
Ada sakinləri
Tək qalmış miss Kinqman səhər yeməyi hazırlamağa girişdi. Qatlinqin tutduğu balığı təmizləyib qızartdı, anbara düşüb bir neçə portağal götürdü. Əlində səbət göyərtəyə qalxanda qeyri-adi mənzərə gördü: nahar etdikləri stolun, daha doğrusu, stolun və stulların üstündə meymunlar oynaşırdı. Onlar ciyildəşir, dalaşır, bir-birinə keks atır, ovurdlarını qənd parçaları ilə doldururdular. Miss Kinqman gələn kimi ehtiyat edib göyərtənin qırağına tərəf qaçdılar. Viviana gülüb onlara bir-iki portağal atdı. Bu, dərhal onları dostlaşdırdı. Şimpanzelər oturub iki portağalı üz-gözlərini əyə-əyə davasız-şavasız yedilər, sonrar miss Kinqmana yaxınlaşıb cəsarətlə onun əlindən meyvə götürməyə başladılar. Şübhə yox idi ki, onlar insan cəmiyyətinə öyrəşmişdilər.
Doğrudan da, adamların gəlişi çox çəkmədi.
Miss Kinqmanın başı gözlənilməz qonaqların gülməli hoqqalarına qarışmışdı, buna görə də paroxodun bortu arxasından iki nəfərin ehtiyatla boylandığını görmədi. Əmin olanda ki göyərtədə qadından başqa heç kim yoxdur, naməlum adamlar cəld bortdan aşdılar və silahlarını çiyinlərinə ataraq miss Kinqmana yaxınlaşmağa başladılar.
Qız bu iki nəfərin qəfil gəlişini görcək qışqırdı.
Onlardan biri kök, gödəkboylu adam idi, cənub günəşinin təsiri altında olmasına baxmayaraq solğun və şişkin, çoxdan qırxılmamış üzü vardı, geyiminin bəzi təzadları və bütün xarici görkəmi ilə heyrət doğururdu. Başına əzilmiş, kirli, çox yerləri dəlmə-deşik, təpəsi yumru şlyapa qoymuşdu. Pencəyi yamaqlı olsa da, yaxşı biçimdə olduğu bilinirdi. Amma şalvarı acınacaqlı görkəmdə idi, dizlərindən aşağı saçaq-saçaq sallanmışdı. Əyilmiş laklı ayaqqabıları və boynundakı cırıq-cırıq olmuş fulyar[12 - Fulyar – nazik və yumşaq ipək parça] bantı geyimini tamamlayırdı.
O birisi ucaboy, əzələli, gündən yanmış, qara saqqallı idi, başında “sombrero” adlanan kənarları enli şlyapa, əynində qısaqol qara köynək, ayağında hündür çəkmə, Meksika çobanlarını xatırladırdı. Hərəkətləri cəld və kəskin idi.
– Bonjur, madmazel, – gonbul çox ədəbli tərzdə təzim edib miss Kinqmanı salamladı. – İcazə verin, sizi Məhv Olmuş Gəmilər Adasına uğurlu gəlişiniz münasibətilə təbrik edim.
– Təşəkkür edirəm, hərçənd mən öz gəlişimi uğurlu saymıram… Sizə nə lazımdır?
– Hər şeydən əvvəl icazənizlə özümüzü təqdim edək: Aristid Dode. Mənim soyadım Dodedir, bəli, bəli, Dode. Mən fransızam…
– Bəlkə, yazıçı Alfons Dodenin qohumusunuz? – miss Kinqman qeyri-ixtiyari olaraq soruşdu.
– E… elə də çox uzağa getməyin… Hərçənd mənim, belə demək mümkünsə, ədəbiyyata müəyyən bağlılığım olub. Fransanın cənubunda iri kağız və divar kağızı istehsal edən fabriklərim var idi.
– Boş-boş danışma, Ternip, – yoldaşı qaşqabaqla və hirslə dedi.
– Siz necə də ədəbsizsiniz, Flores! Mən sizə ləyaqətli cəmiyyət içində davranmağı nə vaxt öyrədəcəyəm? Xahiş edirəm ki, mənə Ternip deməyəsiniz. Onlar məni, gördüyünüz kimi, başımın formasına görə zarafatla belə adlandırıblar, onlara elə gəlir ki, başım turpa bənzəyir… – və o, şlyapasını çıxarıb təbiətin qəribə oyunu kimi ortasında bir çəngə tük bitmiş keçəl, sarımtıl kəlləsini göstərdi.
Miss Kinqman doğru verilmiş ləqəbə istər-istəməz gülümsədi.
– Məndən sizə nə lazımdır axı? – Viviana sualını təkrar etdi.
– Biz Məhv Olmuş Gəmilər Adasının qubernatoru Ferqus Sleytonun verdiyi əmrə kor-koranə və dinməz-söyləməz əməl etməliyik: hər təzə gəlmiş adam mütləq ona təqdim olunmalıdır.
– Kim olduğunuzu bilmək şərəfinə nail olmadığım miss, ya missis, sizi inandırım ki, kapitan Sleyton sizi gülərüzlə qəbul edəcək.
– Mən heç yerə getmirəm, – miss Kinqman cavab verdi.
Ternip köksünü ötürdü.
– Mən çox təəssüf edirəm, amma…
– Səni diplomat kimi ələ salacaqlar, – Flores yenə kobud şəkildə müdaxilə etdi və Vivianaya tərəf gəlib amiranə tərzdə dedi: – Siz bizimlə getməlisiniz.
Miss Kinqman müqavimət göstərməyin mənasız olduğunu başa düşdü. Bir az fikirləşib dedi:
– Yaxşı. Mən razıyam. Amma icazə verin, paltarımı dəyişim, – deyib öz işçi paltarını və önlüyünü göstərdi.
– Artıq işdir, – Flores onun sözünü kəsdi.
– Axı bu, çox vaxt aparmayacaq, – Ternip eyni zamanda Floresə və miss Kinqmana müraciət etdi.
– Cəmisi bir neçə dəqiqə! – və qız göyərtəni tərk etdi.
Bir neçə dəqiqədən sonra Flores paroxod borusunun tüstüləndiyini gördü. Bunun hərbi hiylə olduğunu dərhal başa düşdü.
– Lənətə gəlmiş qadın bizə kələk gəldi. Tüstünü görürsən? Bu, siqnaldır. O kimisə köməyə çağırır, – silahı çiynindən götürüb Ternipi danlamağa başladı. – Sənin ucbatından oldu. Qızın qabağında əriyib özündən getdin, razılaşdın. Arvadına deyəcəm!
– Siz düzələn deyilsiniz, Flores. Biz köməksiz qadını zorla apara bilməzdik axı.
– Cəngavərlik! Ədəb-ərkan! Ferqus sənə cəngavər rütbəsi verəcək! Buyursana! – sonra tüfəngi qabağa tutub başı ilə Qatlinqlə birlikdə Simpkinsin aşıb gəldikləri borta işarə etdi. Xəfiyyənin hələ suyu qurumamışdı, üstü-başı yaşıl yosuna bulaşmış, paltarına yengəc yapışmışdı.
– Bu su adamı haradan çıxdı?..
Danışıqlar başlandı. Bu iki səfillə gücünü sınamaq Qatlinqi qorxutmurdu. Ancaq onlar yalan danışmırlarsa, döyüşün heç bir nəticəsi olmayacaq. Onların dediyinə görə, adada bütöv bir əhali – yaxşı silahlanmış qırx üç adam var. Qüvvələr qeyri-bərabərdir, qələbə onların tərəfində olacaq.
Qatlinq Simpkinsi girov qoyub miss Kinqmanla vəziyyəti müzakirə etməyə yollandı. O da döyüşün faydasız olacağı ilə razılaşdı. Qərara alındı ki, hamılıqla gedib özlərini kapitan Ferqusa “təqdim etsinlər”.
Qubernator Ferqus Sleyton
Məhv Olmuş Gəmilər Adasında, sən demə, çox yaxşı rabitə yolları varmış.
Qabaqda gedən Ternip üçgöyərtəli köhnə freqatdan keçib əsirləri “yola” çıxartdı, bunlar gəmiləri birləşdirən və dağılmış göyərtələrin üzərindən keçən körpülər idi. Bütün yolboyu kiçik sütunlara və salamat qalan dorlara bərkidilmiş məftil uzanırdı.
– Buraya! Buraya! Geri qalmayın, miss, – o, miss Kinqmana nəvazişlə müraciət edirdi. Ardınca Qatlinqlə Simpkins gəlirdilər. Sombrerosunu qaşlarına qədər çəkmiş qaşqabaqlı Flores lap arxada addımlayırdı. Yolda qarşılarına cır-cındır geyinmiş, bədənlərini tük basmış, günəşdən yanmış sakinlər: ağdərili şimallılar, qarabuğdayı cənublular, bir neçə zənci və üç çinli çıxdı. Hamısı adanın yeni sakinlərinə həris bir maraqla baxırdı.
Adanın mərkəzində, müxtəlif dövrlərə və xalqlara məxsus kiçik, yelkənli gəmilərin arasında böyük, kifayət qədər yaxşı qalmış “Yelizaveta” freqatı görünürdü.
– Qubernatorun iqamətgahıdır, – Ternip hörmətlə dedi.
Bu iqamətgahın göyərtəsində fəxri qarovula bənzər bir şey dayanmışdı, bunlar eyni və şıq forma geyinmiş əlisilahlı altı matros idi.
Qubernator qonaqları böyük kayutda qəbul etdi.
Bu kayut dağılmış gəmilərin məyusluq yaradan mənzərəsindən sonra istər-istəməz heyrət doğururdu.
O, tamamilə yaşayış üçün uyğunlaşdırılmış və demək olar ki, dəbdəbəli tərzdə bəzədilmişdi. Bəzədilmə tərzinin bir qədər müxtəlif olması onu göstərirdi ki, bu qəribə adaya gələn gəmilərdə yaxşı nə tapılmışdısa, buraya daşınmışdı.
Döşəməyə bahalı İran xalçaları salınmışdı. Divar çıxıntılarına bir neçə yaxşı Çin vazası qoyulmuşdu. Qara palıddan hazırlanmış oyma karnizlı qara divarlardan holland, ispan və italyan ustalarının: Velaskesin, Rubensin, Tisianın, flamand mənzərəçi rəssamı Teynerin gözəl şəkilləri asılmışdı. Burada marıta durmuş bir it etüdü vardı, yanında ipəkdən toxunmuş gözəl bir yapon şəkli asılmışdı. Şəkildə qarla örtülən ağac budaqlarına qonmuş durna və Fudziyama dağının konusu təsvir olunmuşdu.
Böyük, dəyirmi stola on altıncı əsrə aid köhnə, təraşlı Venesiya vazaları, Direktoriya dövrünün bürünc şamdanları və çəhrayı rəngli bir neçə nadir balıqqulağı qoyulmuşdu. Üstünə donuz dərisi salınmış, kənarları qızıl haşiyəli mebel kayuta yaraşıqlı görkəm verirdi.
Adanın qubernatoru Ferqus Sleyton isə kitab şkafına söykənib durmuşdu. O, digər sakinlərdən möhkəm bədən quruluşu, tərtəmiz qırxılmış sifəti və qəşəng kapitan kostyumu ilə fərqlənirdi.
Bir az yastı burnu, iri çənəsi, ehtiraslı ağzı adamda elə də xoş təəssürat oyatmırdı. Boz, soyuq gözləri gələnlərə zillənmişdi. Dinməzcə və sakit-sakit onları süzür, sanki qonaqları öyrənir və özlüyündə nəsə götür-qoy edirdi. Bu, adamların talelərinə onların şəxsi arzu, zövq və maraqlarına məhəl qoymadan sərəncam verməyi öyrənmiş bir adamın baxışı idi. Baxışlarını Simpkinsin üzərində gəzdirib, görünür, onu diqqətəlayiq saymadan uzun müddət miss Kinqmana baxdı, nəzərlərini Qatlinqə, sonra yenə miss Kinqmana yönəltdi…
Bu susqun baxışlar Viviananı utandırmış, Qatlinqi hirsləndirməyə başlamışdı.
– İcazənizlə özümüzü təqdim edək: Recinald Qatlinq, miss Viviana Kinqman, mister Cim Simpkins. Qəzaya uğramış “Veniamin Franklin” paroxodunun sərnişinləri.
Sleyton Qatlinqə əhəmiyyət vermədən hələ də miss Kinqmana baxırdı. Sonra ona yaxınlaşıb nəvazişlə salamlaşdı, əlini Qatlinqlə Simpkinsə saymazyana uzadıb oturmaq üçün yer göstərdi.
– Hə, bilirəm, – dedi, – bilirəm.
Sleytonun onların paroxodunun nə vaxt və harada qəzaya uğramasını dəqiqliklə deməsi Qatlinqi bərk təəccübləndirdi. Onların heç biri bu barədə adalılara bir kəlmə də deməmişdi.
Sleyton miss Kinqmanla xüsusi bir iltifatla davranırdı.
– Miss Kinqman, əgər təsadüf sizi bu kədərli adaya atıbsa, onda biz adalılar belə gözəl bir bəxşiş verdiyi üçün taleyə minnətdar olmalıyıq, – Sleyton hətta gülümsəmədən ağır bir kompliment dedi.
– Təəssüf ki, mən belə rəftar edən taleyə təşəkkür etmək fikrində deyiləm, – miss Kinqman cavab verdi.
– Kim bilir, kim bilir? – Sleyton müəmmalı tərzdə cavab verdi. – Burada ilk baxışdan göründüyü kimi həyat elə də pis keçmir, miss. Siz musiqi ilə məşğul olursunuz? Oxuyursunuz?
– Bəli…
– Əla. Gözəl. Siz burada gözəl erar[13 - Erar – musiqi alətləri düzəldən məşhur fransalı usta Sebastyan Erarın adından götürülmüşdür.] royalı və zəngin not kitabxanası tapacaqsınız. Kitab da bəs edər. Adalılarımız arasında maraqlı adamlar var. Götürək elə bu Ternipi. Düzdür, o, xeyli düşüb, ancaq çox görüb, çox bilir, bir vaxtlar vəziyyəti yaxşı olub. İndi geriləyib, amma yenə də maraqlıdır. Biri də bu alman Lüders. O bizim tarixçimiz və alimimizdir. O bizim gəmidüzəltmə tariximizi öyrənir, axı bizim adamız əsl muzeydir, elə deyilmi?
– Gəmidüzəltmə tarixi? Bu maraqlıdır, – Qatlinq dedi.
– Bunun sizin ixtisasınızla əlaqəsi var? – Sleyton qıyılmış gözləri ilə ona baxıb saymazyana soruşdu.
