скачать книгу бесплатно
1800-cü ilə qədər 10-15 milyona qədər afrikalı Amerikaya gətirilmişdi. Bizim müasir mədəniyyətin başlanğıcı saydığımız bir dövrdə Afrika təxminən 50 milyon insanını quldarlıq yolu ilə itirdi.
Quldarlıq Amerikan koloniyalarında Ceymstaundakı mühacirlərin ümidsiz işçi axtarışları ilə başladı. Hindulardan istifadə edə bilmədilər və ağları da qulləşdirmək çətin olacaqdı. Fəqət gözünü qazanc ehtirası bürümüş insan tacirləri sayəsində artıqlaması ilə qara mövcud idi. Tutulduqdan sonra gördükləri dəhşətli rəftar afrikalıları olduqca çarəsiz vəziyyətə saldı. Bütün bunlar afrikalıların kölələşdirilməsinə yol açdı.
Qorxu və İrqçilik
Görəsən Amerikadakı bütün qaralar qul idi? Bəlkə də ağ mühacirlər bəzi qaraları qul yox, xidmətçi kimi qəbul etmişdilər. Çünki ağ nökərlər[3 - İlk zamanlarda İngiltərədən Amerikaya insanları qulluqçu kimi gətirirdilər və onlara şərti olaraq “ağ qul” deyilsə də, rəsmi statusları “servant” idi. “Servant” sözünün Azərbaycan dilində qarşılığı kimi nökər sözündən istifadə edəcəyik.Lakin bu bilinməlidir ki, koloniyalarda nökərların rəsmi statusu qara qullar ilə bizim başa düşdüyümüz müasir xidmətçilərin arasında idi. Nökərları tacirlər İngiltərədən öz pulları ilə gətirir və Amerikada bir ailəyə satırdılar. Bu borcun müqabilində isə nökərlar 7-4 illik müddətə pulsuz olaraq öz ağaları üçün çalışmalı idilər və 7-4 ildən sonra onlara pay torpaqla bərabər azadlıq da verilirdi. Qara qullardan fərqli olaraq ağa nökərı öldürə bilməzdi.] də var idi. Bəs onlarla qaralara nisbətdə daha fərqli rəftar edirdilər?
Virciniyada baş vermiş bir hadisə ağ və qaralara olan rəftarın çox fərqli olduğunu göstərir. 1640-cı ildə altı ağ və bir qara xidmətçi qaçmağa cəhd etdi, amma tutuldular. Emanuel adlı qara məhkəmə qərarı ilə otuz dəfə qamçılandı. Həmçinin bir yanağı közərmiş dəmirlə damğalandı, ayaqları qandallı vəziyyətdə bir ildən çox işləmək cəzası verildi. Tutulan ağların cəzaları isə çox daha yüngül idi.
Bu qeyri-bərabər rəftar irqçilik idi, hərəkətlərdə və duyğularda özünü göstərirdi. Ağlar özlərini qaralardan üstün görür və onları alçaldırdılar. Qaralara bir-birinə etdiklərindən daha çox sərt və zalımcasına münasibət göstərirdilər. Bəs bu irqçilik “təbii” idi? Ağlar qeyri-ixtiyari olaraqmı qaraları sevmir və onlara pis rəftar edirdilər? Ya da irqçilik əslində aradan götürülməsi mümkün olan müəyyən şəraitin nəticəsi idi?
Bu sualları cavablandırmağın bir yolu Amerika koloniyalarında yaşayan bəzi ağların qaralara bərabər gözlə baxıb-baxmadığını öyrənməkdir və sübutlar bunun baş verdiyini göstərir. Ağlar və qaralar düşmən olaraq gördükləri eyni ağaya sahib olduqları və eyni problemlərlə qarşılaşdıqları zaman bir-birləri ilə bərabər rəftar edirdilər.
Quldarlığın Amerika koloniyalarında təşəkkül tapmasını izah etmək üçün “təbii” irqçilikdən danışmağa ehtiyac yoxdur. İşçi qüvvəsinə olan tələbat bunu izah etmək üçün tutarlı bir səbəbdir. Koloniyalara gələn ağların sayı tarladakı işçi ehtiyacını qarşılamaq üçün kifayət etmirdi və buna görə də mühacirlər bu ehtiyacı qarşılamaq üçün quldarlığa yönəldi. İşçiyə tələbat artmaqda idi. 1700-cü ildə Virciniya əhalisinin on ikidə birini qullar təşkil edirdi, 1763-cü ildə qullarin sayı 170 000-ə, yəni əhalinin yarısına bərabər oldu.
Başlanğıcdan etibarən qara qadın və kişilər kölələşdirilməyə müqavimət göstərdilər. Müqavimətləri ilə – bəlkə yalnız özlərinə və bacı-qardaşlarına olsa da – bir insan olaraq şərəfli olduqlarını göstərdilər. Əksər vaxtlarda işi yavaşlatmaq və gizlicə ağların mülklərinə zərər vermək kimi müəyyənləşdirilməsi və cəzalandırılması çətin metodlara baş vururdular. Bir müqavimət şəkli də qaçmaq idi. Afrikadan təzə gələn və hələ öz kəndlərindəki həyatı saxlamağa çalışan qullar toplucaqaçaraq vəhşi təbiətdə kiçik icmalar[4 - Qaçaq qullar meşələrdə gizlin və əsasən də, bataqlıqlarla əhatələnmiş quru hissələrdə özlərinə məskən salırdılar ki, bu da “Maroon” adlanırdı. İspancadan “cimarrón”, yəni “fərari, qaçaq, dağların üstündə yaşayan” anlamını verir (cima-zirvə, üst).] qurmağa səy göstərirdilər. Amerikada doğulub kölələşdirilənlər isə daha çox tək qaçıb azadlıqlarına qovuşmağa üstünlük verirdilər.
Qaçaq qullar cəza və ölümlə qarşılaşacaqlarını bilirdilər. Qaçış planını hazırlayarkən belə tutulsalar, çox dəhşətli şəkildə cəzalandırılırdılar. Qullar yandırılır, şikəst edilir və öldürülürdülər. Ağlar digər qulların qiyamını əngəlləmək üçün sərt cəzaların labüd olduğuna inanırdılar.
Ağ mühacirlər qaraların mütəşəkkil üsyanından qorxurdular. Qul üsyanlarına olan qorxu böyük plantasiya həyatının bir reallığı idi. 1736-ci ildə Vilyam Berd adında bir virciniyalı plantator belə yazırdı: “Bədbəxt taleli” cəsur bir qul lideri qiyam etdikdə “çaylarımızı qanla rəngləndirəcək” bir müharibə başlada bilər.”
Çox olmasa da buna bənzər qiyamlar da baş verdi və bunlar plantatorların qorxusunu həmişə canlı saxladı. 1720-ci ildə Cənubi Karolinadakı bir ağ mühacir əvvəlcədən qarşısı alınan planlanmış bir üsyanla bağlı Londona bunları yazırdı:
“… Sizə bildirmək istəyirəm ki, bu yaxınlarda zəncilərin bütün ağları yox etmək və Çarles Tauna ələ keçirməyə yönəlmiş vəhşi çıxışları ilə qarşılaşdıq… Lakin Tanrıya şükürlər olsun ki, bundan xəbərdar olduq və əksəriyyətini həbs etdik, bəzilərini yandırdıq, bəzilərini asdıq və bəzilərini sürgünə göndərdik…”
On, ya da daha çox sayda qaranın birləşərək qiyam qaldırdığı və ya üsyana hazırlandığı 250-ə yaxın hadisə məlumdur. Ancaq üsyanlarda yalnız qullar iştirak etmirdi. Qulların üsyanına bəzən ağlar da dəstək verirdi. 1663-cü il kimi olduqca erkən bir tarixdə Virciniyadakı nökər və qara qullar azadlıqlarına qovuşmaq üçün gizlicə birləşərək üsyana hazırlaşarkən xəyanətə uğradılar və əksəri edam olundu.
1741-ci ildə Nyu-Yorkda on min nökər və iki min qara qul var idi. Sərt qış şəraitinin hər iki irqin yoxsullarına səfalət gətirdiyi bir dövrdə əsrarəngiz yanğınlar başladı. Qara və ağlar əlbir olmaqda günahlandırıldılar. Sərt ittihamların irəli sürüldüyü məhkəmə çox həyəcanlı keçdi. Bəzi insanlara təzyiq altında məcburən etiraf etdirildi. Nəticədə iki ağ kişi və iki ağ qadın edam edildi, on səkkiz qul asıldı və on üç qul də diri-diri yandırıldı.
Amerika koloniyalarında qaraların üsyanından da böyük yalnız bir qorxu var idi ki, o da indiki həyat şəraitindən razı olmayan ağların ictimai quruluşu dəyişdirmək üçün qaralarla birləşmə qorxusu idi. Xüsusilə də, quldarlığın ilk illərində, hələ irqçilik çox da yayılmamışkən bəzi nökərlərə qullar qədər pis münasibət göstərilirdi. Bu iki fərqli irqə mənsub insanların birləşmə ehtimalı var idi.
Belə böyük bir üsyanın qarşısını almaq üçün koloniya liderleri bəzi tədbirlər gördü. Yoxsul ağlara kömək edərək bəzi yeni haqlar verdilər. Məsələn, 1705-ci ildə Virciniyada plantatorların təqaüdə çıxandan sonra nökərlərə bir az pul və qarğıdalı verməsi ilə bağlı qanun qəbul edildi. Azadlıqlarına qovuşan nökərlər torpaq payı da alacaqdılar. Bu tədbirlər nökərlərin cəmiyyətdəki mövqelərindən daha az şikayətlənmələrini təmin edərkən ağ ağalarına qarşı qara qullarla birləşməsi ehtimalını da azaltdı.
Tarixin bu ipləri ilə hörülən tor qaraları Amerika quldarlıq sisteminin içinə həbs etdi. Ac mühacirlərin çarəsizliyi, ölkələrindən didərgin salınan afrikalıların acizliyi, qul tacirləri ilə tütün əkən plantatorların əldə etdiyi yüksək qazanclar və üsyan edən qulları cəzalandırmağa istiqamətlənmiş qanun və adətlərin hamısı bu torun bir hissəsi idi. Son olaraq ağ və qaraların bərabər şərtlərdə birləşməsinin qarşısını almaq üçün yoxsul ağlar bəzi sosial qazanclarla təmin edilmişdi.
Вы ознакомились с фрагментом книги.
Для бесплатного чтения открыта только часть текста.
Приобретайте полный текст книги у нашего партнера: