скачать книгу бесплатно
Чират
Фаҗигале язмышлы татар әдипләренә
Җиңү көне. Мин урамда йөрим,
Уйлап йөрим шигырь язарга.
Язарыма азык табар өчен,
Кагыласы иттем базарга.
Кайный базар, гүя Рейхстаг,
Түбәсендә – Җиңү байрагы.
…Ит чабучы, сабыр палач кебек,
Озак итеп балта кайрады.
Чапкан саен, башлар оча тора,
Ит чабучы ярсып кизәнә.
Бу базарда сатып булыр кебек
Намусны да, салып бизмәнгә.
Һәрнәрсәгә аның үз бәясе,
Исе китми шигырь-мазарга.
Ите – кыйммәт, ә баш – очсызрак…
Баш бәясе арзан базарда.
Кем чираты?
Базар палачының
Күтәрелә канлы балтасы…
Стенадан көлеп карап тора
Халыкларның үги атасы.
Аны күргәч, кинәт ирексездән
Әрнегәндәй булды муеным.
Ит чабучы. Чират. Тәгәри баш. —
Ул елмаеп сыйпый мыегын.
Кем чираты?
Дәште салкын аваз,
Авыр аваз, гүя кургашын.
Күрдем кебек базар чиратында
Горур башын Фәтхи Бурнашның.
Кем чираты?
Мыек асларыннан
Саркып чыга зәһәр усаллык.
Диварларны җимермәкче булып,
Башын бәрә Шамил Усманов.
Кем чираты?
Дөньяларның бүген
Сугым базарына тиң чоры.
«Исән булса башлар, кайтырбыз!» – дип
Саубуллаша Кәрим Тинчурин.
Кем чираты?
Хөр фикердән бүген
Гүр китүгә адым атлыйсы…
«Хөр мәмләкәт!» диеп, зинданнардан
Аваз сала Һади Атласи.
Кем чираты?
Бар кешеләр өнсез:
Юк шаярган, көлгән, уфтанган.
Аваз килә: «Мә, партия, мине!» —
Соңгы бүләк аңа Туфаннан.
…Кем чираты?
Корбан сорый заман…
Кыйммәтрәк илдә кем хакы?
Тукай корбан – Татар бистәсендә,
Төркиядә – Гаяз Исхакый.
Кем чираты?
Оча миллион башлар…
Ил атасы гүя котырган?!
Кем чираты?
…Күзләремне ачсам,
Базар чиратында мин торам…
Тирә-юньдә кабер салкынлыгы.
Мин ашыгып чыгам базардан.
Урамда – яз. Илдә – Җиңү язы!
Аермасын язмыш язлардан.
Очередь
Татарским писателям и поэтам
с трагической судьбой
Что рифмам май и славы ратной свет —
Кружить кружат, а в строчки не ложатся…
Ну что ж, пока к стихам дороги нет,
Хотя б до рынка можно прогуляться,
Кипящего, как в день, когда взлетел
Победный флаг под небо над Рейхстагом…
Мясник базарный, ас разделки тел,
Кроит их здесь, что ножницы бумагу:
Сверкнул топор – упала голова;
Сыщи попробуй рубщика толковей…
Здесь всё товар: у этого – халва,
У этой – рыба, а у этих – совесть.
Здесь не в почёте разве что стихи,
А прочее всегда имеет цену.
И голова дешевле требухи
На площади торговой неизменно.
Тесак заточен, навыки прочны,
А крови тут давно не замечают…
Народов отчим смотрит со стены —
По головам ягнят своих считает,
И под стеною каждую из шей
Под взглядом этим ломит всё сильнее.
И мясника движенья всё точней,
И усача улыбка веселее…
И в голосе отчётливей металл —
Свинец, и сталь, и тяжесть патронташа.
Чья очередь? Вот я в толпе узнал
Горящие глаза Фатхи Бурнаша.
Чья очередь? Убийственна, как яд,
И неизбывна злоба – суть тиранов.
Вот бьётся, пробивая каземат,
О стенку головой Шамиль Усманов.
Чья очередь? Средь множества миров
Наш – место бойни или смертной бури.
«Вернёмся, если не снесут голов», —
Прощаясь говорил Карим Тинчурин.
Чья очередь? Молчание в строю,
Ни смеха в нём, ни толкотни весёлой.
«Возьмите, если надо, жизнь мою», —
Туфана слышу одинокий голос.
Чья очередь? Чьих жертв, каких потерь
Желает Время, на отмашку споро, —
Тукая ли в Татарской слободе,
Гаяза Исхаки ли за Босфором?
Чья очередь? И миллион голов
К ногам безумца катится лавиной.
Чья очередь?..
Но вот уже я вновь
Стою в базарной очереди длинной
И, дум нелёгких холодом дыша, —
Мы все порою в их бываем власти —
Прочь от базара ухожу спеша,
Чтоб праздника весеннего не застил.
Яшисе килә
(Повесть)
Хезмәт вазифаларын башкарганда күрсәткән ныклыгы һәм батырлыгы өчен, рядовой Миргазизов Рифкать Шәфкать улын «Батырлык өчен» медале белән бүләкләргә (үлгәннән соң).
СССР Югары Советы Президиумы Указыннан
Татар халкының каһарман улы Рифкать Миргазизов
батырлыгына багышлыйм
1
– Тукта… тукта, – дип ыңгырашты Рифкать. – Тукта… хәзер…
Ул аска таба оча да оча, ә парашют һаман ачылмый. Тирә-юньдә беркем юк – дөм караңгы. Рифкать бар көче белән парашют боҗрасын тарта. Бармаклары әрни, ут яна, ә парашют һаман ачылмый да ачылмый. Башы берөзлексез шаулый, чатнап авырта – әйтерсең самолёт моторын башына терәп куйганнар да бөтен көченә үкертәләр. Ә ул оча, һаман оча. Колак төбендә әче җил сызгыра. Менә хәзер, менә җиргә атылып төшәр дә чәлпәрәмә килер…
– Тукта! – дип, тагын ыңгырашты Рифкать.
Кайда соң аның иптәшләре? Кайда башка солдатлар? Бөтен җир дөм караңгы. Әй, ул күзләрен йомган икән бит. Хәзер күзләрен ача да, дөнья яп-якты була. Нәрсә бу? Күз кабакларын авыр әйбер белән бастырып куйган кебек. Ул һаман саен тизрәк оча. Әллә шулай тиз очканга күзне ачып булмыймы? Берни дә күренми… Җиргә ерак калды микән? Юк, юк, тизрәк күзне ачарга кирәк! Юкса… Әнә керфекләр селкенде. Димәк, ачып була. Әнә еракта, бик еракта алсу яктылык сирпелә. Кояш нурлары… Кояш чыгып килә. Ә җир күренми. Колак шаулый, колак төбендә җил сызгыра. Ә җир һаман юк. Әллә җир бөтенләй юкка чыкканмы? Әллә ул төпсез упкынга очканмы? Алай дисәң, әнә кояш нурлары да күренә. Иптәшләре генә юк. Ә-ә… Аның парашюты ачылмаган бит! Димәк, алар артта калган… Хәзер менә, соңгы көчен җыеп, боҗраны тарта да… Ур-ра, ачылды!.. Әнә баш очында ап-ак гөмбәз! Әкренәйде. Ул хәзер әкрен генә оча, җилдә чайкала-чайкала әкрен генә оча. Әнә аяклары да җиргә тиде…
Рифкать авырлык белән генә күзләрен ачты. Күзләрен ачты да, куркыныч төштән айнып җитмәгән сабый кебек, тагын бер ыңгырашып куйды:
– Башым…
– Аңына килде…
«Аңына килде! Аңына килде!» – дип чыңлады аның колагы.
Баш очында ап-ак гөмбәз талгын җилдә җилфердәп торды-торды да ап-ак җәймә булып аның өстенә ташланды. «Чуалды, парашют чуалды, – дип уйлады Рифкать. – Тизрәк аннан котылырга да алга чабарга кирәк…» Ул куллары белән чәбәләнде, аяклары белән тыпырчынды. Ә нишләп «Атакага!» дип кычкырмыйлар? Нишләп бу десантниклар ап-ак парашютка төренгәннәр дә бер урында тик басып торалар. Йөзләре дә бик кырыс. Парашютны вакытында ача алмаганга ачуланалармы аңа?
– Ят, Рифкать, ят, торырга ярамый сиңа.
Рифкать, аптырап, күзләрен ныграк ачты. Күз алдындагы аксыл томан әкренләп сыегайды. Иң беренче булып каршындагы тәрәзә һәм аның артындагы кояш пәйда булды. Аннары ул ап-ак түшәмне, ак стеналарны, ак халатлы кешеләрне төсмерли башлады.
– Нәрсә булды? – дип дәште ул, ләкин тавышы бик зәгыйфь булып, хәлсез пышылдау булып чыкты.
Рифкать ачу белән тамагын кырып куйды да бар көченә кычкырмакчы булып авызын ачты, ләкин шулчак тагын чәнчеп-чәнчеп башы авырта башлады, һәм бөтен гәүдәсе буйлап күтәрелеп килгән әрнү катыш җан авазы тамак төбендә буылып калды. Ул тешләрен кысып ыңгырашты, күзләрен чытырдатып йомды.
– Шприц! – диде кемдер.
Менә аның аркасы черки тешләгән кебек аз гына авырту сизде, менә бөтен тәненә акрын-акрын гына җылы йөгерде, күз алдындагы куе кызыл пәрдә теләр-теләмәс кенә күтәрелде һәм бөтен тирә-як тагын ап-ак төскә керде.
