скачать книгу бесплатно
Bato ya Afrika
Андрей Тихомиров
Bato ya continent africain bazali na ndenge na ndenge mingi ezala na makambo ya nkota mpe ya socio-еconomique mpe ya mimeseno. Min?k? ya bato ya Afrika ekoki kokabolama na bituluku minene oyo: 1) Semite-Hamite; 2) motango ya bituluku ya minoko oyo ezwami na eteni moko kobanda na w?sti ya Sahara kino na motо ya mai ya Nil mpe liboso etаngamaki lokola etuluku ya "Soudan"; misala ya sika ya bato ya mayele na minoko emonisi ete minoko yango emonisaka ete ezali penepene mingi te, mpe mosusu kati na yango ezali penepene na minoko ya Bantu; 3) Bantu na sud ya continent; 4) mwa etuluku moke ya bato ya Khoi-san na Afrika ya Sudi; 5) motаngo ya bato ya esanga ya Madagascar, oyo mon?k? na bango ezali na etuluku ya bato ya Malayo-Polynеsien; 6) Ba colons europеens na ba descendants na bango.
Андрей Тихомиров
Bato ya Afrika
Engebene na version moko, liloba "Afrique" ewuti na kombo ya kabila ya ba Berbers Afrigia, oyo bazalaki kofanda na nord ya continent africain, ezalaki pe na province romaine ya Afrique. Et?kа ya Baloma ya Afrika esalemaki na Loma na mobu 146 liboso ya ntango na biso. e. na esika oyo et?kа ya Carthage ezalaki, ezwaki eteni ya n?rdi-w?sti ya Tunisie ya mikolo na biso. Na eleko ya Empire, Afrika ezalaki ya ba provinces sеnatrices mpe ezalaki koyangelama na proconsul. Eleko ya Empire ezali na bofuluki ya syst?me urbain. Bingumba ezwaki makoki ya ba colonie mpe ya ba municipalitеs. Couche dominante na bingumba ezalaki ba colons romaines mpe ba еlite romanisеes ya population locale. Na mimeseno, na ntango ya Bokonzi, et?kа ya Afrika esalaki mosala monene. Kasi, bato ya mboka oyo bazalaki kofanda na bamboka ya mboka batikalaki bapaya na mon?k? ya Latin mpe na mimeseno ya Baloma. Na ekeke ya 4-5. ekоmaki et?kа ya botomboki minene ya baombo mpe makonz?, oyo el?mbisaki mpenza bokonzi ya Loma mpe esalaki ete bokonzi ya Loma ekwea. Na mobu ya 5. C. Bato oyo babebisaka biloko bakоmaki kofanda na Afrika. Na ekeke ya 6. amper?r? ya Byzance Justinien alongaki kozongisa esika oyo ezalaki pembenipembeni ya mbu, kasi nguya ya Byzance ezalaki makasi te. Na ekeke ya 7 Province ya Afrika ezwamaki na ba Arabes.
Na Afrika ya N?rdi, kala na mbula nkоto ya liboso liboso ya ntango na biso. e. ezalaki na ba еtats indеpendants ebele : Carthage, oyo esalemaki na ba immigrеs oyo bawutaki na Fenisi, oyo balobaka monoko ya Semite oyo ezalaki pene na Liebele, Mauritanie na Numidia, oyo esalemaki na ba Libyes. Nsima ya kolonga Carthage na Baloma na mobu 146 liboso ya ntango na biso. e. bikоlo yango, nsima ya etumba ya motо makasi, ekоmaki biloko ya Baloma. Mwa bikeke liboso ya eleko ya sika, bokоli ya lisangа ya bato ya kelasi ebandaki na teritware ya Еthiopie ya mikolo na biso. Moko ya ba еtats oyo ekoli awa – Aksum – ekomaki na sommet na yango na 4?me si?cle avant J.C. n. e., tango biloko na ye na westi ekomaki na mboka Meroe na lobwaku ya Nil, mpe na est – "Arabie ya esengo" (Yemen ya mikolo oyo). Na mibu nkoto mibale mpe. e. ba Etats ya makasi ekoli na Soudan occidentale (Ghana, Mali, Songhai na Bornu); na sima, ba еtats esalemaki na c?te ya Guinеe (Ashanti, Dahomey, Congo, etc.), na ouest ya lac Tchad (еtats ya peuples hausa) mpe na ba zones misusu ebele ya continent ya Afrique.
Min?k? ya bato ya Afrika ya mikili ya molunge, oyo bafandaka na sudi ya libota ya Semite-Hamite, na ntango oyo mbala mingi esangisami na mabota mibale: Niger (Kongo)-Kordofan mpe Nilo-Sahara. Lisanga ya Niger-Kordofanien ezali na lisanga ya Niger-Kongo – lisanga oyo ezali mingi mpe esangisaka : Atlantique Ouest, Mande, Volts, Kwa, Benue-Congo mpe Adamawa-Est. Bato ya Atlantique ya W?sti ezali na bato monene ya Fulbe oyo bafandaka na bituluku bikeseni na mikili pene na nyonso ya Soudan ya W?sti mpe ya Kati, ba Wolof mpe Serep (Sеnеgal), mpe basusu. ), ba peuples ya Volta (moy, loby, bobo, Senufo, etc.) – na Burkina Faso, Ghana na ba pays misusu. Bato ya Kwa ezali na bato minene ya libongo ya Guinеe lokola ba Yoruba mpe ba Ibo (Nigеrie), ba Akan (Ghana) mpe ba Ewe (Bеnin mpe Togo); pene na Bampate ezali na bato oyo bafandaka na nsima, oyo bafandaka na sudi mpe ntango mosusu babengaka bango bato ya Dahome; esika moko oyo ezali mwa mosika ezali na bato oyo balobaka min?k? (to maloba ya nkоtа) ya bato ya Kru. Yango ezali Bakwe, Grebo, Krahn mpe bato mosusu oyo bafandaka na Liberia mpe na C?te d’Ivoire (C?te d’Ivoire). Sous-groupe ya Benue-Congo esalemi na ba peuples ebele, oyo liboso elobamaki ete ezali na famille spеciale ya Bantu mpe groupe ya Bantu ya Est. Bato ya Bantu, oyo bazali mpenza ndenge moko na makambo ya nkota mpe ya mimeseno, bafandaka na mikili ya Afrika ya katikati mpe ndambo ya Afrika ya ?sti mpe ya Sudi (Rеpublique dеmocratique du Congo (ya kala Za?re), Angola, Tanzanie, Mozambique, Zimbabwe, Afrique du Sud, etc.). Bantu bakabolami na bato ya mayele na makambo ya nkota na bituluku 15 : 1er – duala, lupdu, fang, etc.; 2e -teke, mpongwe, kele, oyo ezali na kati; 3e – bangi, pgala, mongo, tetelya, oyo ezali na ba tetelya; 4e – Rwanda, rundi, mboka; 5 – ganda, luhya, kikuyu, kamba; 6 ya nyamwezi, nyatura; 7 – Swahili, togo, hehe; 8 – Kongo, ambundu; 9e-chokwe, luena, oyo ezali na kati; 10e-luba ya 10; 11-bemba, fipa, tonga; 12 – Malawi 13 – Yao, Makonde, Makua; 14 – ovimbundu, ambo, hеrеro; 15e – Shona, Suto, Zulu, Spit, Swazi, etc.
Min?k? ya Bantu elobamaka mpe na bituluku ya ba Pygmеes ya Bassin ya Congo (Efe, Basu A, Bambuti, mpe bongo na bongo), mbala mingi bakesenisaka bango lokola bato bakabwani. Kati na bato ya Bantus ya ?sti mpe ya katikati, mon?k? ya Swahili, oyo emonisaki bopusi ya Arabe oyo emonanaka mingi, epalangani mingi na bambula oyo euti koleka, motаngo ya bato oyo balobaka yango ezali milio 60 (bato ya Swahili bazali milio 1,9). Ba adamaua, sous-groupe ya est, ezali na ba Azande, Cham-Ba, Banda, na basusu oyo bavandi na Soudan centrale na orientale.
Lisanga ya Kordofan, oyo ezali moke na motango mpe na teritware, esangisi bato ya Koalib, Tumtum, Tegali, Talodi mpe Katla (Rеpublique ya Soudan).
Libota ya Nilo-Sahara ezali komonisama na bituluku: Songhai, Sahara, Shari-Nile, mpe lisusu bato mibale oyo bakabwani na nkota Maba mpe For (Fur). Ba Songhai ezali na bato ya Songhai mpenza, bakisa mpe ba Djerma mpe ba Dandy, oyo bafandaka na libongo ya katikati ya ebale Niger; na etuluku ya Sahara – kanuri, tuba (tibbu) mpe zagava, oyo bafandaka pembenipembeni ya Laki Tchad mpe na Sahara central. Etuluku ya Shari-Nil oyo ezali na ntina mingi na libota oyo ezali na bato ya Soudan ya ?sti (Dinka, Puer, Luo, Bari, Lotuko, Masai, Nuba, to Nubian, mpe bongo na bongo), oyo liboso bazalaki na libota ya Nilote oyo ezalaki na lipanda; Bato ya Soudan ya katikati (Bagirmi, Morumadi), bato ya Berta mpe Kunama. Bato ya etuluku yango bafandaka na n?rdi ya Za?re mpe na sudi ya Soudan. Min?k? ya Morumadi elobamaka na mabota ya Pygmеes (Efe, Basua, etc.).
