скачать книгу бесплатно
Sinifdənxaric oxu
Xalq yaradıcılığı (Folklor)
Uşaq ədəbiyyatı #44
Kitabda Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin “Ümumtəhsil məktəbləri şagirdlərinin mütaliə vərdişlərinin təkmilləşdirilməsi və onlarda mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması ilə bağlı tədbirlər barədə” əmrinə əsasən hazırlanmış metodik vəsaitdə verilən tövsiyyələr nəzərə alınıb.
SİNİFDƏNXARİC OXU
ƏDƏBİYYAT
İÇİNDƏKİLƏR
Nağıl və rəvayətlər
Ən böyük dövlət (Türk xalq nağılı) 7
Taxta qılınc (Azərbaycan xalq nağılı) 8
Ölən ədalət (Avropa xalq ədəbiyyatından) 13
Uzunçuluq xəstəliyi (Ərəb xalq nağılı) 17
Şirvan qazisi (Azərbaycan xalq nağılı) 18
Dəniz suyu nə üçün duzludur (Yapon nağılı)
(Tərcüməçi: M.Fərziyeva) 24
Müəllif hekayə və nağılları
Nizami Gəncəvi “İskəndərin dirilik suyu
axtarması” (“İskəndərnamədən”) 32
Nizami Gəncəvi “Zalım padşahla düzdanışan kişinin dastanı” (“Sirlər xəzinəsi”ndən) 36
Cəlil Məmmədquluzadə “Yan tütəyi” 39
Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev “Ovçu Qasım” 49
Yusif Vəzir Çəmənzəminli “Əziz” 54
Süleyman Sani Axundov “Qan bulağı” 57
Mikayıl Rzaquluzadə “Qış yuxusu” 63
Mehdi Hüseyn “Hophop” 67
Mirzə İbrahimov “Göyərçinlərim” 92
Mir Cəlal “Gülgəz” 104
Sərhənd “Balaca qara balıq” 115
İsa Muğanna “Qayım qaya” 135
Əli Səmədli “İtirilmiş açar” 140
Zahid Xəlil “Yalançı sözlər” 144
Aqil Abbas “Dolu” (romandan parçalar) 147
Sevinc Nuruqızı “Qızılbaşlar” 159
Dünya yazıçılarının nağıl və hekayələri
Andersen “Kralın təzə libası”
(tərcüməçi: Səkinə Hüseynova) 166
Cek London “Dönük”
(tərcüməçi Cavid Babək) 172
Oskar Uayld “İnfantanın ad günü”
(tərcüməçi: N.Cabbarlı) 192
Tomoyi Nodo, “Tenqunun sehrli plaşı”
(tərcüməçi: N.Cabbarlı) 212
Topelius Zaxarias “Dərzi Finlandiyanı İsveçə
necə tikdi” (tərcüməçi: N.Cabbarlı) 216
NAĞIL VƏ
RƏVAYƏTLƏR
ƏN BÖYÜK DÖVLƏT
(Türk xalq nağılı)
Keçmiş zamanlarda bir cavan oğlan həmişə öz kasıblı-ğından şikayət edərdi.
– Ah, nə yaxşı olardı ki, mənim də böyük bir dövlətim olaydı! Onda mən həmişə deyib-gülüb yaşardım! – deyə o həmişə zarıldayardı.
Bir qoca daşyonan onun evinin yanından keçəndə oğla-nın sözlərini eşidib dedi:
– Sən nədən şikayətlənirsən? Sən ki, böyük dövlət sahi-bisən!
– Mən dövlət sahibiyəm? – deyə oğlan təəccüb elədi. – Bəs hanı?
– Sənin gözlərin. Sən bir gözünün əvəzinə nə almaq is-tərdin? – deyə qoca ondan soruşdu.
– Sən nə danışırsan?! – deyə oğlan təşvişlə ona cavab verdi. – Mən gözümü heç bir xəzinəyə dəyişmərəm.
– Yaxşı, – deyə daşyonan sözünə davam etdi. – Onda gəl əllərini ver kəsilsin. Əvəzinə çoxlu qızıl alarsan!
– Yox, mən əllərimi qızıla satmaram, – deyə oğlan cavab verdi.
Daşyonan dedi:
– İndi görürsən ki, necə dövlətlisən? Bəs nə üçün şika-yətlənirsən? Mənə inan, insan üçün ən böyük dövlət – qüv-və və sağlamlıqdır. Bunları heç bir pulla almaq olmaz!
Qoca bunu deyib öz yoluyla çıxıb getdi.
Taxta qılınc
(Azərbaycan xalq nağılı)
Biri var idi, biri yox idi, bir padşahın bir oğlu, bir də arvadı var idi. Bir gün bu padşah oğlu-nu, vəzirini, vəkilini götürüb qo-şun ilə şikarə çıxır. Xeyli ov elə-dikdən sonra, bir gözəl çəməndə çadır qurub, oturaq edirlər.
Padşahın oğlu həya etdiyin-dən, öz çadırını bir kənarda qu-rur. Padşah oğlunu çox istədi-yindən, tez-tez onu yoxlar. Yenə də qalxıb oğlunu yoxlamağa ge-dir. Gəlib çadıra girdikdə, baxıb görür ki, çadırın dalından bir qızıl ilan içəri girib oğlunu çalmaq üzrədi. Tez padşah başmağının bir tayını su ilə doldurub, ilanın qabağına qoyur. İlan su içir, qayıdır. Padşah oğlunu oyadıb deyir:
– İstəkli oğlum! Çörəyim övsanata keçdi, qalx, burada yatmaq məsləhət deyil.
Padşah əhvalatı ona söyləyərək, oğlu ilə bərabər öz ça-dırına qayıdır. Bir az sonra köçüb şəhərə gedirlər. Bu əhva-latdan bir neçə gün sonra padşahın arvadı bərk naxoşluyur. Oğlunu yanına çağırıb, ona belə bir vəsiyyət edir.
– İstəkli oğlum! Bu xəstəlikdən mən qalxmayacağam, öləcəyəm. Mən öləndən sonra atan gedib başqa arvad ala-caq. O səni yola verməyəcək. Atan ilə sənin aranda zidlik düşəcək. Hətta atan qeyzə gəlib səni öldürmək istəyəcək. Onu bu vəziyyətə çatdırma! Baş götür bir müddət vilayə-tindən çıx, get! Yolda hər kəs ki, sənlə yoldaş oldu, çörəyi yeyəndə, sən öz çörəyini ortaya qoy! Hərgah yoldaşın çörə-yin çox hissəsini sənin qabağına qoysa, onunla yoldaş ol, yox, qabağına qoymasa, onda ondan ayrıl! Bir də yoldaşınla bir çayın kənarına yetişsən, sən ona təklif elə ki, gəl dalıma min, səni sudan keçirdim. Əgər o səni dalına alıb, sudan ke-çirtsə, onda onunla yoldaş ol, yox, sənin dalına minsə, onunla yoldaş olma, tez ondan ayrıl!
Bu sözləri söyləyib ana vəsiyyətlərin tamam eləyir. Oğ-lan ağlayıb ayağa qalxır, anasının əlindən öpüb otaqdan çı-xır.
Bir neçə gündən sonra padşahın arvadı ölür və bir müddətdən sonra, padşah gedib bir arvad alır. Bu təzə ar-vad nanəcib olduğundan, oğlanı yola verməyib hər nə ilə mümkündüsə atası ilə onun arasına zidlik salmağa çalışır. Odur ki, şahzadə anasının vəsiyyətinə əməl edib, baş götü-rür atasının vilayətindən çıxıb gedir.
Eşit, sənə deyim şahzadədən.
Şahzadə yolda – həmin çadır qurduqları yerdə bir cavan oğlana rast gəlir. Oğlan ondan haraya getdiyini soru-şur. Şahzadə:
– Başqa bir vilayətə, – deyib cavab verir.
– Mənim adım Taxta Qılıncdı. Məni özünlə bərabər gö-tür, – deyib cavan oğlan şahzadədən rica eləyir. Xülasə, yol-daş olurlar. Bir qədər yol gedəndən sonra, bir yerdə oturub çörək yemək istəyirlər. Şahzadə bir çörək çıxardıb ortaya qoyur. Oğlan çörəyi kəsib çox hissəsini şahzadənin, az his-səsini öz qabağına qoyur. Oğlan görür ki, anasının vəsiyyət elədiyi kimi, yoldaşlığa layiq bir oğlandı. Çörək yeyib yola düşürlər. Yolda bir çaya yetişirlər. Şahzadə ona təklif eləyir ki, gəl dalıma min, səni sudan keçirdim. Oğlan razı olma-yıb, şahzadəni dalına alıb sudan keçirir. Bir müddət keçən-dən sonra bir şəhərə yetişirlər, burda ev tutub, mənzil elə-yirlər. Ertəsi gün oğlan padşahın oğluna deyir ki:
– Qardaş, sən evdə otur, mən gedim qazanım, gətirim, bərabər yeyək!
Oğlan gedib, gündə qazanıb gətirirdi, bahəm yeyirdilər. Bir gün belə, beş gün belə, axırda padşahın oğlu fikir eləyir ki, nə vaxta kimi bu oğlan qazanıb gətirəcək, mən də yeyib bekar evdə oturacağam. Mənim də iş görməyim lazımdı. Bu fikir ilə başmağın geyib, evdən kənara çıxır, küçələri dola-nır, bir vaxt baxıb görür ki, hündür bir imarətin pəncərə-sindən gözəl bir qız baxır. Qızı görüb ona aşiq olur. Demə, bu imarət padşahınkı, qız da padşahın qızı imiş. Padşahın oğlu fikirli mənzilə qayıdır. Bir az keçir, yoldaşı gəlir. Oğlan baxıb görür ki, şahzadə çox bikeyfdi. Bunun səbəbini xəbər alır. Şahzadə əhvalatı ona danışır. Oğlan gülüb deyir:
– Elə bundan ötəri bikeyf olmusan? Bu ki asan işdi. Ya-xın bir vaxta o qızı sənə alaram.
Sabahısı gün oğlan gedib elçi daşının üstündə oturur. Padşaha xəbər gedir ki, elçi gəlib. Həmin saat adam göndə-rirlər ki, gedin görün, sözü nədi. Oğlan cavab verir ki, pad-şahın qızın qardaşı üçün istəyir.
Padşah xəbər göndərir ki, mənim imarətim kimi bir imarət tikdirsə, qızımı verərəm. Oğlan qəbul eləyir. Ertəsi gün xalq yuxudan oyananda baxıb görürlər, padşahın evi-nin qabağında bir ev tikilib ki, padşahın evindən min dəfə artıq. Oğlan padşaha xəbər göndərir ki, ev hazırdı. Padşa-hın deyəcək sözü olmayıb, qızı verir. Toy olur, şahzadə qı-zın yanına getmək istəyəndə oğlan deyir:
– Qardaş, hələ dayan, qoy qabaqca mən gedim, sonra sən!
Şahzadə qəbul eləyir. Oğlan qızın yanına gəlib onun ağ-zından üfürür. Həmin saat qızın ağzından bir-birinin ar-dınca on bir ilan çıxır. Hər biri çıxdıqca istəyir ki, oğlanı vursun. Amma oğlan zirəklik edib, bir-bir on birini də öldü-rür. Sonra qulağını qızın ağzına qoyub, görür ki, bir ilan da qalıb. Amma onu çıxara bilmir.
Xülasə, qayıdıb oğlanı qızın yanına göndərir.
Demə ki, bundan qabaq qızı kimə verirlərmiş, əvvəlinci gecədə ilanın biri çıxıb oğlanı vurub öldürürmüş. Bununla qızı bir neçə ərə veriblər, onları da ilanlar öldürüb. Odu ki, padşah yəqin edibmiş ki, bu oğlan da sabaha salamat çıx-mayacaq.
Ertəsi gün sübh tezdən padşah bir adam göndərir ki, oğlandan xəbər gətirsin. Gəlib görürlər ki, oğlan sağ-sala-mat oturub qız ilə söhbət edir. Bu xəbəri padşaha aparanda padşah əmr eləyir ki, camaat üç gün şadlıq eləsin.
Xülasə, bir müddət burada qaldıqdan sonra, şahzadə öz vilayətinə qayıtmaq fikrinə düşür. Padşahdan rüsxət istəyir, çox təkiddən sonra izin alır. Padşah bunlara çoxlu mal, qı-zıl-gümüş, dövlət verib yola salır, əmr eləyir ki, üç mənzil bunları ötürsünlər. Müxtəsər, şahzadə oğlanla əvvəl görüş-dükləri yerə gəlirlər. Burada oğlan şahzadəyə deyir.
– Qardaş, tay ayrılmalıyıq. Bu mal-dövləti də, qızı da bahəm, gərək qardaşlıqda yarı bölək!
Şahzadə razı olur. Hər şeyi bölürlər. Ancaq bölünməmiş bir dəvə, bir qatır, bir də padşahın qızı qalır.
Oğlan deyir:
– Bunları da yarı bölməliyik.
Qılıncın çəkib əvvəl dəvəni, sonra qatırı ortadan bölür. Növbə qıza gəldikdə, şahzadə nə qədər yalvarırsa qızı böl-məsin, oğlan razı olmur. Axırda şahzadə təklif eləyir ki, cə-mi dövlət onun olsun, ancaq qız bunun olsun. Oğlan yenə razı olmur. Sonra şahzadə təklif eləyir ki, qızı bütöv götür-sün. Yenə də oğlan razı olmur, qızı götürüb bir ağaca sarı-yıb, qılıncı çəkib qaldırır, istəyir ki, başını üzsün. Qız qorxu-sundan qusur, ağzından axırıncı ilan düşür. Bundan sonra oğlan qılıncı yerə qoyub şahzadəyə deyir:
– Mənə mal, dövlət, qız lazım deyil. Məqsədim həmin ilanı qızın ağzından çıxartmaq idi. Bu çıxmasaydı, bir gün səni həlak edəcəkdi. İndi bu malı, dövləti, qızı götürüb atanın yanına get! Bir də məlumun olsun ki, mən insan de-yiləm. Həmin ilanam ki, atan yaxşılıq edib başmaq tayında mənə su vermişdi. İndi mən yaxşılığın borcundan çıxdım. Xudahafiz!
Bunu deyib oğlan ilana çevrilir, bir deşiyə girib, gözdən itir. Bundan sonra şahzadə atasının vilayətinə gəlir. Atası oğlunun gəlmək xəbərini eşidib pişvaza çıxır, onları cəlalla şəhərə gətirir. Təzədən toy başlanır. Onlar yeyib, içib yerə keçir, biz də yeyib, içək dövrə keçək! Göydən üç alma düş-dü, biri mənim, biri nağıl deyənin, biri də qulaq asanın.
ÖLƏN ƏDALƏT
(Avropa xalqları ədəbiyyatından)
Bir gün bir ağa atla gəzərkən yolu böyük, həm də çox gözəl əkin yerinin yanından düşür… Bağ yerinin böyüklü-yünü görəndə içərisində bir həsrət duyğusu baş qaldırır. Qapının ağzında dayanan tarla sahibiylə salamlaşdıqdan sonra atdan enir və həmin adama deyir:
– Dostum, bu əkin yerini mənə satarsanmı? Əlbəttə ki, haqqını artıqlaması ilə ödəyəcəyəm.
Tarlanın sahibi heç fikirləşmədən cavab verir:
– Möhtərəm ağam, tarlanı satmaq fikrində deyiləm. Də-dəm-babam bu torpaqda yaşayıb. Mən də öz ömrümü bax, elə bu yerlərdəcə sakitlik içərisində keçirmək istəyirəm. Yox, ağam!.. Tarlamı satmıram… Bunu eləyə bilmərəm… Heç cürə mümkün deyil…
– Sabah səhərə qədər sənə fikirləşmək üçün vaxt veri-rəm. Bir yaxşı-yaxşı götür-qoy elə. Sabah baxarıq.
Ağa bunu deyib atını minir və uzaqlaşıb gedir. Evinin qapısı ağzında quruyub qalan kəndli başını bulayaraq:
– Olmaz! Belə iş olmaz! Əkin bağımı sata bilmərəm! – söyləyir.
Səhəri gün ertədən qapıya gələn ağa hələ heç atından düşməmiş:
