скачать книгу бесплатно
Моабитские тетради
Муса Мустафович Джалиль
?леге китапта татар халкыны? б?ек ка?арман шагыйре, Советлар Союзы Герое, Ленин премиясе лауреаты Муса ??лилне? (1906–1944) атаклы «Моабит д?фт?рл?ре» татар ??м рус телл?ренд? т?къдим ител?.
?ыентык шагыйрьне? тууына 110 ел тулуга багышлап чыгарыла.
В данной книге представлены знаменитые «Моабитские тетради» великого татарского поэта, Героя Советского Союза, лауреата Ленинской премии Мусы Джалиля (1906–1944) на татарском и русском языках.
Сборник посвящён 110-летию со дня рождения поэта.
Муса Джалиль
Моабитские тетради
© Татарстан китап н?шрияты, 2016
© Татарское книжное издательство, 2016
* * *
Моабит д?фт?рл?ре
«Татарча язу танучы ??м бу д?фт?рне укучы дуска!
Моны язды татарны? билгеле шагыйре Муса ??лил. Аны? тарихы болай. Ул 1906 елда туган. Фатиры Казанда ??м М?ск??д?. Илд? и? зур шагыйрьл?рд?н санала. 1 942 елны сугышка килде ??м ?сир т?ште. ?сирлект? к?п азаплар чигеп, кырык ?лемн?н калып, ахырында Берлинга китерелде. Берлинда с?яси яшерен оешмага катнашуда, совет пропагандасы таратуда гаепл?неп кулга алынды, т?рм?г? ябылды. Б?лки, аны ?лем ??засына х?кем ит?рл?р. Ул ?л?р. ? аны? ?сирлект? ??м тоткынлыкта язган 115 шигыре бар. Ул шулар ?чен кайгыра. Шуны? ?чен 115 не? 60 ын гына булса да к?череп калдырырга тырышты. ?г?р бу китап кулы?а т?шс?, шигырьл?рне яхшылап, дикъкать бел?н акка к?чер, сакла ??м сугыштан со?, Казанга х?б?р итеп, ?лг?н татар халык шагыйрене? шигырьл?ре итеп д?ньяга чыгар. Минем васыятем шул!
Муса ??лил. 1943, декабрь». (Беренче «Моабит д?фт?ре» нн?н)
* * *
«Бу т?пт? – 33 шигырь.
?сирлект? ??м тоткынлыкта – 1942.IX–1943.XI арасында язганнарым – 125 шигырь ??м поэма. Л?кин кая языйм? – ?зем бел?н берг? ?л?л?р.
М. ??лил». (Икенче «Моабит д?фт?ре» нн?н)
Кыз ?ыры
Мин озаттым аны сугышка,
Й?р?гемне? с?нм?с кояшын.
Мин озаттым аны сугышка,
М?х?бб?тем булсын юлдашы.
Авыр булды аннан аерылу,
Ни ?йтс?? д? к??ел к??ел шул!
Авыр булды ми?а аерылу,
Р?х?т булыр кайткач к?реш?!
Артык а?а барлык б?л?кт?н
Минем аны с?еп сагынуым,
Артык ми?а барлык б?л?кт?н
Батырлыгы бел?н саулыгы.
Июнь, 1942
Хат (?ыр)
1
Сугыштан тынган арада,
Кал?мне манып карага,
Хат язар идем сезг?.
Их, кызлар, у?ган се?елл?р,
Хат язар идем сезг?.
Сез кушып ?ырга хатымны,
Телг? алсагыз атымны
Урамда, ?егезд?.
Их, кызлар, у?ган се?елл?р,
Урамда, ?егезд?.
2
Без дошманны илд?н куып,
Оясын к?л итми торып,
?йг? кайтачак т?гел.
Их, кызлар, у?ган се?елл?р,
?йг? кайтачак т?гел.
Кайтмасак та яныгызга,
Без булсак ?ырларыгызда,
Шатланыр иде к??ел.
Их, кызлар, у?ган се?елл?р,
Шатланыр иде к??ел.
3
Без булсак илне? теленд?,
Д?рт ?с? безне? к??елд?,
К?ч арта бел?кл?рд?.
Их, кызлар, у?ган се?елл?р,
К?ч арта бел?кл?рд?.
Ирешербез тиз тел?кк?,
Без булсак сезне? й?р?кт?,
Сез безне? й?р?кл?рд?.
Их, кызлар, у?ган се?елл?р,
Сез безне? й?р?кл?рд?.
Июнь (?), 1942
Кичер, илем!
Кичер мине, илем, сине? б?ек
Исеме? бел?н килеп сугышка,
Данлы ?лем бел?н к?малмадым
Бу т?немне со?гы сулышта.
Юк, мин сине тузан б?ртегед?й
Сансыз гомрем ?чен сатмадым.
Волхов ша?ит: изге сугыш антын
Со? чикк?ч? керсез сакладым.
Мин курыкмадым ?ст?н я?гыр т?сле
Яуганда да туплар, ядр?л?р,
Каушамадым кан ??м ?лек бел?н
Тулганда да тир?-?йл?н?м.
Алда, артта, у?да ??м сулымда
Киселс? д? юлым; к?кр?гем
Яраланып канга т?ренс? д?,
К?чсезл?неп, мин яшь т?км?дем.
Мин алдымда к?рдем шыр с?якт?н
Котылгысыз ?лем ш??л?сен.
Кил син ми?а, ?лем, бары гомрем
Коллык бел?н т?г?лл?нм?сен!
Мин т?гелме дуска хат язучы,
«Борчылма, – дип, – тормыш юлдашым,
Со?гы тамчы каным тамса тамсын,
Тик антыма таплар кунмасын!»
Мин т?гелме шигырь утым бел?н
Ант ит?че канлы сугышта?
«?лемг?, – дип, – ачы н?фр?т бел?н
Елмаермын со?гы сулышта».
«Со? чикт?, – дип, – сине? м?х?бб?те?
?и?ел?йтер ?лем газабын,
Илемне ??м сине с?юемне
Каным бел?н ?ирг? язармын».
«Тыныч булыр йокы, тормышымны
Бирс?м, – диеп, – туган ил ?чен».
Ышан, илем, шушы ант сугарды
Й?р?гемне? со?гы тибешен!
Язмыш к?лде, ?лем, кагылмыйча,
?тте яннан, минем тир?л?п.
Нишлим, нишлим, со?гы минутымда
Пистолетым итте хыян?т!
Чаян чага ?зен со?гы чикт?,
Б?ркет ярдан т?б?н ташлана.
Мин со? б?ркет т?гел идеммени,
Баш иярг? шуннан башкага!
Ышан, илем, шундый б?ркет идем
Мин д? со?гы минут килг?нд?,
?зер идем, м?гърур канат ??еп,
Ташланырга ярдан т?б?нг?.
Нишлим, сугыш дустым-пистолетым
Со?гы с?зд?н кин?т баш тартты.
Богау салды дошман кулларыма
??м хурлыклы юлдан атлатты.
Тоткынлыкта х?зер мин… ??р к?нне
К?н чыгышын комсыз к?з?т?м.
Шигырь булып чыга ?ч ялкыны
Яраланган лачын й?р?кт?н.
К?н чыгышы дуслар кулындагы
Байрак булып к?н д? кызара.
Белмисез л?, дуслар, тоткын к??ел
К?кр?кт?ге ??р?х?тт?н т?гел,
Канлы ?чт?н шулай кыза ла!
Тик бер ?мит: кара август т?не
Илтер мине шунда ?ит?кл?п.
?стен килер т?б?н ?сирлекк?
?ч ??м илг? керсез м?х?бб?т.
Тик бер ?мит, дуслар: сезне? сафта
Табар со?гы к?р?ш тел?ген.
Яраланган, л?кин тар коллыкка
Баш им?г?н керсез й?р?гем.
Июль, 1942
Яулык
Аерылганда, ми?а й?р?к дустым
Б?л?к итте еф?к яулыгын;
Мин ярама яптым ул яулыкны,
Басар ?чен агышын канымны?.
Кан табыннан куе кызыл т?ст?
