скачать книгу бесплатно
Дьаарын бу Б?л?? ?р?с с?ннь?гэр суох аатырбыт ойуун. То?о диэтэххэ, былыр хара ыарыыны Б?л?? с?ннь?ттэн хоту дойдуга ??рдэрээри, ?с т??ннээх к?н кыырдарбыттар. Ону, кыыра туран, к?р?? к?рб?т. «Тарба?ым быы?ынан биир сиргэ таммалаан хаалла. Кэнэ?эс бу ыарыы кыыба?а тахсара буолуо», – диэбитэ ???.
Николай Федотович Осипов-Чоомуут. Ньурба, I Ха?алас нэ?илиэгэ. 1983 с. кэпсэтэрбэр 53 саастаа?а.
СААЛААХ
Былыр би?иги дойдуга Саалаах диэн ки?и олорбут. 9 кэргэннээх. 9 а?ыы олороллоро ??? ити кэргэттэрэ. Биирдии хоно-хоно аа?а турара ???.
Ити гэннэ, дьэ, кургуом о?ус сыар?атыгар олоро сылдьара ???. О?у?ун буолла?ына н???? ки?и буостуктуура ???. ?л???эр дылы ы?ыырдаах аты уонна о?у?у миинньибэтэх. О?ус сыар?атыгар олорор. Кы?ыннары-сайыннары. Олбоххо. Ол и?ин «Саалаах курдуккун» диэн ?с хо?ооно – бу дойдуга.
Ити дьахталлар тэйиччи олороллор курдук ???. Мээнэ били?иннэртээбэт ???.
Степан Петрович Андреев. Ньурба, ???лдь? нэ?илиэгэ. 1986 с. 76 саастаа?а.
???ЛДЬ?Н? СЭРИИЛЭЭН ЫЛЫЫ
Хаары?да. Эбэ диэн ааттыыр этибит. Омолдоон быраата ?лб?т сирэ. То?устары кытта сэриилэ?э сылдьан. ???лдь?тт?н ??ттэлээри. То?устары. Дьолуот диэн сиргэ сэриилэ?эн хоппут. Ма?най. Омолдоону? хотор. То?устары ар?аа ?тэйэр. Уонна, Хаары?да?а киирэн, Дайыыла Тумула уонна К??лэ Тумулга сытан, о?унан ытыаласпыттар. Омолдоону? быраата, ол тумулу (К??лэ Тумулу) кэтэ?инэн эргийэн киирэн, ытыллан ?лб?т. Омолдоон быраатын ба?ын т?рг? ?лэнэн кэлбит. Онон Хааннаах Ки?и Ба?а Т?рг??лээх Улуу Омолдоон диэн ааттаммыт.
Ба?а суох к?хс?н ол К??лэ Тумулга ара?астаабыта ???. Ол и?ин К??лэ Тумул диэн били??э диэри ааттанан турар ол сир.
Ити, аахтахха, оруобуна а?ыс ?йэ эбит.
Хотторон киирэн баран, Аканаттан Саадьа?ай диэн ки?иттэн к?м? ылан таххыбыт. Айма?а ???. Ол таххан, то?устары ???лдь?тт?н ??ттэлээбит.
То?устар, ма?ан Хайа дабаанынан т??эннэр, Чуукаар ?тт?нэн, Кукаакы нэ?илиэгэ диэ??э тиийбиттэр. Ол тийэннэр, Мо?улу диэн сиргэ олохсуйбуттар. Ону Омолдоон, икки?ин эккирэтэн, Саадьа?айтан ылбыт хо?ууннарынан уонна бэйэтин хо?ууннарынан Мо?улуттан ??ттэлээбит. Онно биир а?а уу?ун та?ааран олордуталаан кэбиспит. Олор туймуулара
билигин элбэх ки?и баар. Антипиннар диэн э?ин.
Бэс Атах диэн сы?ыы баар. Улахан оттонор ходу?алаах, а?аара сайылык. Улахан сир. Онно Саадьа?айы? к?м?ллэ сытар. ?сс? ки?илээх, аттаах к?м?лл?б?т ки?и. Булгунньахха, илин кытыылыы со?ус. Ону хостоору гыммыттарын мин хостотторбото?ум. Т?р?пп?т буоларынан.
Тылы бы?аарыы:
Туймуулара – сиэннэрэ, ыччаттара.
???лдь? киниитин ???й?н к?рб?тэ ???. Т?р??б?т?гэр. Т?р??т?нэн киниитин ???й?н к?рб?т тойоно. «Туох айылаа?ы а?алан, о?ом ытаата?ай-со?оото?ой», – диэн баран.
Былыргы ки?и киниитин к?р?р бырааба суох. Т?р??н сытар дьахтары.
Прокопий Васильевич Филиппов-К?лл?гэсБорокуоппай(1920). Ньурба, Малдьа?ар. 1986 с. суруйбутум.
ЧЫКЫЙА ИИКТЭЭБИТ
Чыкыйа Ииктээбит – маар. То?уукай о?онньор, Дьокуускайга тохсу?ун ы?ыах уура киирэн и?эн, ол маарга, то?ус ??рдээх атыыры киллэрэн и?эн, онно хоммут.
?ол т??н ойо?о о?о куоппут. Ол и?ин ааттаабыт. Былыр о?о куоппутун чыкыйалаан т?н?нн?б?т дииллэр ???. Ааттаах улахан баай тиити т??рт ?тт?нэн буруустуу ?уорбут. Мантан чыкыйалаан т?н?нн?м диэн.
?итигирдик кэпсэтэллэр этэ кырдьа?астар. То?уукайы? ойо?о буолла?ына Дьокуускай дьахтара ???.
Былыргы ки?и айыымсах, бы?а-хото ?а?арбат.
Макар Васильевич Васильев-УусМакаар. Ньурба, Акана нэ?илиэгэ. 1987 с. 100 саастаа?а.
?ААЛГАТ ААТТААХ УЛУУ ОЙУУНА
?аалгакка олорбута ??? ааттаах улуу ойун. Ол олорон: «Ыалдьар, улахан ыалдьар ааста. То?ус сиригэр. Ол т?нн?р?гэр мин холо?он, ба?ала?ан к?р??м этэ. Кини аддьаххайдаах ?л??. Ону мин кыайар-хотор буолуум, арай. Кэнэ?э?ин кэнэ?эски диэри с?т??х этэ кини», – диэбит ???. «Онон т?нн?р?гэр мин то?уйан к?р??м. Ону, о?олорум эрэ буолларгыт, т??? да?аны ?а?а, т??? да?аны ??г??-ха?ыы баарын и?ин, быган эрэ к?р??й???т. Э?иги быган к?рд?хх?т?нэ, мин хотторобун. Бука, бука диэн, быган к?р??й???т. Икки к??х эбириэн о?ус буолан хассыахпыт», – диэбит ???.
Ойун би?ирэнэрин ?а?анаа?ы ки?и буолан, оннук кэпсиэбит.
Таххан, дьэ, хассыбыт буоллахтара. Икки о?ус буолан. ?с суукка?а. Ол ?с суукка?а хассыбыттарын кэннэ, о?олор, тэ?ийбэккэ, хал?а??а тыас б??? буолбутугар, ???й?н к?рб?ттэр.
Дьэ, онтон: «?т?? б?ттэ», – диэн дьиэтигэр киирэр. «Сыыстардыгыт. ???й?н к?рд?г?т», – диир. Дьэ, онтон кэриэс этэр: «Самнан т?сп?т ?аалгат Эбэ буоллу? диэн ааттаары?. Мин самныбытым курдук. Ойуннаах ойуун т?р??н т?нн?б?т буоллахпына, бу Эбэ?ит ?рэ?ин батан, алын киирээри?. Ол киирэн и?эн, кыыл ?л? сытарын булан ?иэххит. ?рэххитин, баппыт курдук, батан и?ээри?. Ол и?эн, сиэ?и булан ?иэххит. Ы?ыккыт б?пп?т?н кэннэ. ?к?г?р диэн ааттаары? ону. Та?ара Эмиийэ диэри?, ол кыылы булан сиэбит сиргитин. ?й????т б?пп?т?н кэннэ, ол сиэ? булан сиэбит сиргитин ?к?г?р диэри?. ?к?г?р тиит т?рд?ттэн булан ?иэххит. Онтон ?л?р-хаалар к????т?гэр биир эмээххини булуоххут. Онно ?р??н-????н, сынньанан, Эмээххин Толооно диэри?. Дьэ, онтон ол Эбэни булуоххут. Онно олорболуоххут. Ыал буолан. Ол олорболоон баран, у?ун оло?у олорбоккут оччо-бачча. Онон Кэттэгэй Арыы диэн ааттаары?».
Би?иги кэттэгэй оло?у олордубут диэн сэ?эн баара.
Степан Иннокентьевич Иннокентьев. Ньурба, Акана нэ?илиэгэ. 1987 с. кэпсэтэрбэр 88 саастаа?а.
САТА ОЙУН
?ата?а Сата Ойун диэн баар ???. Эмиэ ойун. ?ата т?рд?. Бу ?ата ойуну Тоторбот ы?ырар. Тоторбот Угалдьы диэн сырыытыгар ?ылдьар дохсун, бардам ки?илээх. Бу ки?итэ буолла?ына к?н???н ыалдьан ?ытар. Кымы?ы, ымдааны и?э-и?э ыалдьар, хотуолуу ?ытар. Тоторбот ?ата Ойуну ы?ырар: «?лэ?итим ыарыйда», – диэн.
?ата ойун кэлэн, дьэ, кыырар. Ки?итэ ?л?р бэт буолла?а. Тоторбот, батыйатын маннык уурунан баран, олорор. Ойунун ыккатыгар. «Ыалдьыбат эбит. ?ымыйанан ?ытар эбит», – диэн к?р??лэнэр ки?итэ.
Онуоха ки?итэ, ???ргэнэн, т??к?н?нэн ойуннана ?ылдьар эбиккин диэн, батыйаннан анньаары, сыссар. Былыргы ыал о?о?о дьиэтин оттотугар эбит. Ону о?о?у ?стэ эргитэр. Ол и?ин, ойун баччыр о?о са?а ба?аннан хотуолуур. Ол ба?ата буолла?ына, Тоторбокко утары ыстана-ыстана, ыттыы ?рэр. Онуоха: «Баайгын киэр гын, баайгын харай», – диэн к?рд?сп?тэ ???. Онуоха, баайын харайан, барар. Элбэхтик ас-??л биэрэн атаарбыт. Итинэн б?тэр.
Ол ки?итэ то?о ыалдьарый? Т??н?гэр уорар, к?н???гэр ыалдьар, ?л?р бэрт.
МОХСО?ОЛ
Акана?а Кыыл Алаа?а баар. Ити мин э?эм алаа?а. Кыыл – Мохсо?ол уола. Мин – Кыыл кыы?ын уолабын. ?т???н ??тэ билигин да баар буолуо.
Ити Мохсо?ол диэн то?о ааттаммытый? Кыанар-хотунар, дохсун-бардам ки?итэ ???. Омуктарга хамначчыт ?ылдьыбыт. Таба?ыт уол буолан. ?лэлэппэккэ а?атар буолан бартар. Уоталлар. Ки?ини ?иир омуктар эбит. Т??ртээх о?ону с?гэр-к?т???р, илдьэ ?ыддьар о?олоох эбит. Ол о?о: «Эдьийбин а?алаллар. Икки хонон баран кэлэр. Оччо?о эйигин ?иибит», – диэбит.
Ону истэн, хаппыт балык ??гэн, хаппыт эт ??гэн, дьэ, к?р??р. Дойду ?иргэ. Ол к?рээн и?эн, ы?ыга быстан хаалар. Мас саалаах
???. Биир куо?а?ы ?л?р?н ?иэн, дойдутун, ыалы, дьэ, булар. Акана?а киирэн, Таас Туму?ахха олохсуйар. Кэргэннэнэн кынан.
Матрена Егоровна Иванова. Ньурба, Э?ээрдэк. 1994 с. 65 саастаа?а.
СУОР БУУЛААБЫТ
Би?иги ийэбит айыыны-хараны на?аа итэ?эйэр. Би?игини сэрэтэр онно. Дьэ, онно ол ??рэтэр, ???йээннэри. Онно буолла?ына То?ус Сиригэр
истибитин кэпсиир. «Суору тыытыма?. Суору тыытар – улахан айыы», – диэн.
Былыр То?ус Сиригэр То?ус Байбал диэн олорбут. Со?отох уоллаах эбит. Ол уола, улаатан баран, суору ыппыт. Ол суора, к?хс?гэр табыллан баран, ?лб?т?х. Хааннана-хааннана, хаана тохто-тохто, ???э таххыбыт. Халлаан ???э к?т? турбут. Ону ол уол на?аа ?р к?р?н турбут. Ол суора, таххан-таххан, к?ст?бэт буолан хаалбыт. Дьэ онтон, ол уол, дьиэтигэр кэлэн баран, т??? ?р буолан баран ыалдьыбытын билбэппин, си?инэн ыалдьыбыт. Ол суору ыппытынан, к?хс?нэн, ыалдьыбыт. Туох да эмтээбитин истибэтэх. Былыр ойу??а эрэ эмтэтэллэр. Онтон ол ойуннара: «Суор буулаабыт. Би?иги кыайбаппыт. Суор т?рд?н би?иги кыайбаппыт», – диэбит. Суор т?рд?н туох да кыайбат диэн. Ол ки?и кэлин, хас да сыл ыалдьа сытан баран, ?лб?т???. Си?э ньохчо?ор буолан турбута. Ол ньохчо?ор ки?и хойукка дылы сылдьыбыта.
Ийэм ол курдук кэпсиир этэ.
Кэпсээнньит тылы бы?аарыыта:
То?ус Сирэ – билигин ?л??н?нэн биллэр. Сыантардара Соло?оон диэн бы?ыылаах. О?ньоо, Таас Хороон диэн сирдэр. Кэлин, дэриэбинэ буоларыгар, ?л??н? булбуттар.
ААТТАММАТ О?ОННЬОР АРА?А?А
?т?х О?онньор, бэйэтэ ойун о?онньор, дьоннорбор кэпсиирин истэр этим. «Би?иги т?рд?б?т – аата Ааттаммат О?онньор», – диир этэ. Э?ээрдэк т?рд?тэ. ?т?х мин а?абын кытта бииргэ т?р??б?т дьахтары ылбыт. Би?иги к?т??б?т.
Былыр ол Ааттаммат О?онньор ара?аска хаалбыт. ?т?х кырдьарын са?ана ара?а?а былыр сууллубут. Хаххыйах б??? ??нэн турар ???. О?кучах курдук сиртэн ??мм?т. Онно кэлэн, э?этин санаан, сынньанан, табаахтаан аа?ар.
Дьэ, онно ол соро?ор кукаакы буолар диир. Хаххыйахха олороллор ???. Хантан кэлэрэ биллибэккэ. Соро?ор буолла?ына кугас тии? буолан, с??рэн таххар ??? хаххыйахха. Ону ол о?онньор: «Э?эбит эмэгэтэ билигин да баар эбит биллэрэр», – диир.
Кыра эрдэхпитинэ отоннуур хордо?ойбут. Ол хаххыйахха чуга?аабаппыт. Ыраа?ынан аа?абыт. Чугас куччугуй к?л?йэ баар. Онно э?эбит т?б?т?н у?уо?а, уулаан, кубарыйан олорор диэн кэпсиир этэ.
Итинэн мин билиим б?тэр. О?онньор кэпсиирин истэр этим.
Иннокентий Афанасьевич Петров-Чыычаах (1928). Ньурба, I Бордо?. Дьаарын а?атын уу?а. 1994 с. кэпсэппитим.
УУЛААН ТАХСАР ???
Т?р?пп?т Дьаарыттар эбит. Айда?а т?р??б?ттэр ???. О?онньор. Ол О?онньору? киирэн уулуур. Былыргы, былыргы-ы ити. Хас да хос э?э. ?с хас буолуо, чэ.
Мин а?ам кэпсиир этэ: «К?н киириитэ, т?к?н?йэн киирэн, уулаан тахсар ???. К??с бысты?а. Инньэ диэн кэпсииллэр», – диир этэ. Бэйэтэ к?рб?т?х. Ол О?онньор ааттаах ойуун ???. Бу дойдуга хара ?л?? баар ???. Былыр. Ону ?тэйбит ??? диэн кэпсииллэр этэ. Олох Хара Бай?алга илдьэн быра?ыахтаах ???. Онто тарба?ын быы?ынан биир ??н т??эн хаалбыт. Б?л?? быы?ыгар. Онон Б?л??гэ ыалдьаллар билигин да?аны диэн кэпсииллэр этэ.
Семен Васильевич Семенов-СиэдэрэйСэмэн(1927). Ньурба Малдьа?ара. 1994 с. кэпсэппитим.
АЛБЫННААБЫТТАР
Бу дойдуга ки?и суох эрдэ?инэ, то?ус ура?аннан кэлэннэр, то?устар т?сп?ттэр. Тиит Ура?а диэн билигин ол сир. Ол кэлиилэригэр а?ыйах саха баар эбит. Сэриилэспиттэр балар. Би?иэннэрэ ох сааннан киирсибиттэр. Хотторбуттар сахалар. Били то?устарга.
?оччо?о да?аны улахан ?йд??х дьоннор бааллар эбит. Былыргы нь?кэн ?йэ?э. «Бу ?ч?гэй сирбитин былдьаары гыннылар. Хайдах арахсыбат с?бэни булабыт», – диэбиттэр. Хотторон бараннар. «Хоттордубут, э?иги тойон буоллугут», – диэн тохтоппуттар сэриини. Албыннаабыттар.
Бу дойдуларын дэлби уоттууллар. Уот анньаллар. Кэрийэ сылдьаннар. Дьэ, били лабыктаны олоддьу уот сиэн кэби?эр, э?эр. То?устар, табаларын куоттаран, дьэ, ???э тахсаллар. Бу Марханы ?кс?й?н. Моркуоку диэки тиийэллэр. Дьэ, онно тиийэннэр, олохсуйаллар. Ити Ээйигинэн тобохторо, сыдьааннара олордохторо дии.
ДЬЫ?КЫЫДА ОЙУН КЫАЙТАРЫЫТА
Хаалы?нар т?рд?лэрэ Дьы?кыыда ойун диэн. Дагдайар диэн ааттаах к??стээх убайдаа?а ???. Итиэннэ биир бырааттаа?а ???. Ол Долоон ойун диэн ???. Уу?аан-тэнийэн олороллор. Туспа т?бэ. Мантан алта к?ст??х сиргэ. Хаалы? диэн т?бэ.
Ба?ылай О?онньор хамначчыта Айанньыт Уола диэн ки?и киллэрэн испит били биэни. Сэтиилэнэн. Били Дьы?кыыда ойунтан. Кыстата иитиэххэ биэрбитин Ба?ылай О?онньор туттаран ылар. Хамначчытынан. Айахтарын бы?ар. ?ити биэттэн т?р??ттээн, дьэ, олохторо эстэр. Баай ки?и ойуну кыайар. Дьоллоох ки?и кыайар эбит. ?лб?т ?рэ?э диэн баар. Ол и?эн биэтэ онно ?л?р. Онтон дьиэтигэр тиийэн кэлэр. Били баай ки?иэхэ. Атын сургуйга баайар. Киэ?э буолар. Дьэ, били о?онньору?, ???этээ?и о?онньор, э?э буолан кэлэр. Ону дьиэлээх тойон, Ба?ылай О?онньор, сэрэххэдийэн, тэринэргэ барар. С?г?нн?? суо?а диэн. Онон хааннаах кырбастаах эти дуомугар о?ун т?б?т?гэр иилэр. Бэйэтин ?с т?г?л эргиттэр. Ол кынан баран, ох ?аатын бэлэннэнэн олорор. Кэлиэ диэн.
Бору?уй буолуута, дьэ, оруобуна кэлэр. Били о?онньор. Э?э буолан. Кини хара?ар к?ст?р. Бу ыстаайа?а турар акка. Сытыр?алыы-сытыр?алыы ??р??стэргэ дылы кынар ???. Онтон дьиэ ааныгар кэлэр. Дьиэ?э киирээри о?остон эрдэ?инэ, тэйиччи олорон, кытты?ар хонно?ун ту?аайан баран, тардан кээ?эр. Онуоха «?ык» кынарга дылы са?а и?иллэргэ дылы гыммыт. ??тэн хаалбыт.
Онтон ол сассыарда к?рб?тэ кыра?а?а хара хаан тохто сытара ???. Ол аата ол т??н, дьэ, о?онньор ?л?н хонор. Эмээххинигэр кэпсиир: «Дьэ, ?иэтилэр. То?уйан. Мин ?убу ?л?б?н. Дойдуну былдьа?ы?», – диэбит. Ону эмээххинэ: «Хайдах дойдуну булан киириэхпитий?» – диэбит. «Мин ?ирдиэ?им. Дойдулуур ?уолгут т?рд? бу баар», – диэн ыйан биэрэр. «Хара ?уор буоламмын, далла?алаан и?иэ?им. Иннигитигэр. Ону баты?ан и?ээри?. Онтон, дьэ, буруо к?ст?р сиригэр тиийдэххитинэ, мин с?тэн хаалабын. Ыалы буллаххытына, бэйэ?итин бэйэ?ит билиниэххит».
Бу т?бэ?э атын ыал ?уо?а ??? ол кэм?э.
«Дойдуттан таххан, ?л?кп?н харайдыннар», – диэбит.
ААРЫМА ЭБЭ
О?о ?ыддьан айа тартым. Куобах орохтообутугар. Итиэннэ тиистээх б?р? капкаанын уурдум. Кэллэ?им аайы к?р?н барар. Куобах. Иккитэ к?р?н бартын кэннэ т??ээтим.
Арай биир ара?ас ?рд?гэр с???? ба?ын, с?гэннэн кэлгийэн баран, уурбуттар. Ону к?р?б?н. Т??ээн. Ол тэйиччи ?о?ус ?тт?гэр у?ун улахан ??л тиит турар эбит. Маны эргийэ 9 к?т?р кэккэлээн олорор. Тиити т?г?р?чч?. Бу хойут ?ууллубута. Сибилигин биир эмэ баар.
Бу к?рд?хп?нэ, хаар ма?ан баттахтаах аарыма кырдьа?ас эмээхсин, тайа?ар т????нэн ?й?н?н олорон, мин диэки к?р? биэрдэ: «Бу то?ойуом, мин ?ыддьар ?ирбин то?о мэ?эйдиигин? Мантыгын э?эттээ. Эспэтэххинэ ку?а?ан буолуо?а», – диэтэ.
У?укта биэрбитим – т??л?м эбит. Ону а?абар ?ити курдук, оруобуна баарынан, кэпсээн биэрдим. Истэн баран, ?л? ?ыста.
«Ханна ол иитэлээн ?ыта?ын?» – диэтэ.
«Баахыллай Ойууругар», – диэтим.
«Оо, били аарыма Эбэлэрин киэнэ. Ону к?рб?кк?н. Б?г?н э?эттээн кэл уонна ити ?иргэ ?ылдьыбат буол. Тулатын тэпсибэт да буол. Ити былыргылар ытык дабаппыт бэлиэлэрэ. Чэ, уонна ?а?арыма. Ону-маны ??тэ ?ылдьыма», – диэбитэ а?ам.
Таисия Гаврильевна Захарова. Ньурба, Тыалыкы нэ?илиэгэ. 1994 с. 66 саастаа?а.
КИ?И Т?Б?Т?Н У?УО?А
Ньурбаттан к?ст?н ордуктаах сир баар. Икки К?ндэ: Улахан уонна Кыра К?ндэ. Сэргэстэ?э сыталлар. Ханнык К?ндэтигэр эбитэ буолла. Хордо?ойдоох, туму?ахтаах. Урукку Бара?ыылап холкуос миэстэтигэр.
Онно былыргы ойун у?уо?а турар ???. Онтон биир бириэмэ?э ки?и т?б?т?н у?уо?а, к??лгэ киирэн, уулаан тахсар ??? диэн кэпсиир этэ. Хорула?а сиэстэрэлии сылдьан истибитим. Уйбаныап Арамаан Анисимович би?иги дойдубут ту?унан ???йээни кэпсиир этэ.
Ити ыалга мин дьуккаах олорбутум.
Николай Григорьевич Петров-Буруулгун. Ньурба улуу?а, ??дэй нэ?илиэгэ. Буокалар а?атын уу?а. 1994 с. 58 саастаа?а.
УОТ БУОЛАН КИИРЭР
Макаар эмээххиниттэн, Васильева Анна Михайловнаттан, 86-та буолуо, Акана олохтоо?о, истибитим. Атын да кырдьа?астартан эмиэ истибитим. Ону быйыл сайын чуолкайдаатым.
Сирэ буолла?ына былыр-былыргыттан баай дьон олорбуттар, Бэс Арыы диэн. Бэс Арыы Мархалыыр суол т?рд?нэн, ха?ас ?тт?гэр куутуйа алаас о?ото баар. Онно Алаас диэн сайылык пиэрмэтэ олорор. Ол алаас а?ар ба?ыгар быытыкай, ?йэтигэр уолбат к?л?кэлээх. Быыкай. Кус хара?ын са?а. Манна буолла?ына, у?уоргу кэриитэ с??рбэччэ миэтир кэри?э буолуо. Ууга диэри.
Ол у?уор, ойуур и?игэр ойун о?онньор к?м?ллэ сытар. Аата да ааттаммат о?онньор. Ол буолла?ына, кусчуттар, куобахчыттар к???н да?аны, сайын да?аны, куобах оро?ун курдук буолан, к?л?кэ?э киирэр диэн кэпсииллэр. Хара?а?а к?ст?р дииллэр.
Аана эмээххин эппитэ: «Былыр-былыргыттан, уот буолан, т?к?н?йэн киирэн уулуура ???», – диэн.
ЫЙЫЛАСТАН Т?Р?ТТЭЭХПИТ
Ыйылас Элэмэс – Омуоруйа Тумарча уола. Омуоруйа баай Амма, Таатта ?рэхтэринэн дойдулаах Сэ?эн Болугур уу?ун баайа дэнэр кэпсээ??э.
Ыйылас с?рэхтэммит аата ?л?кс??нд?р. Сэ?эн кэпсииринэн, Элэмэс диэнэ, хотуннан, илининэн айа??а сылдьыбытыттан этин ??? эриэн элэмэс ??н?мм?тэ дэнэр.
Э?эм, кырдьан баран, кэпсиир буолара: «Би?иги т?р?ттэрбит, Дьокуускай диэкиттэн кэлэн, ?с бырааттыы Чиллэ Т??кээ??э т??эр т?рд?гэр оло?урбуттар. Бу сирдэрин былыргы аата Кубалы?да диэн. Кэлин, кинилэр а?аларын уу?а тэнийбитин кэннэ, Ыйыластар, Ыйылас сирэ дэммит».
Бу дойдуга кэлэн, оло?уран, хас сыл олорбуттара биллибэт. Биирдэ ?йд??б?ттэрэ, с????-ас ииттэргэ, бииргэ олорорго сирдэрэ кыара?ас буолан биэрбит. Биир ???йээн этэринэн, бу сирдэригэр ким хааларын м?кк??эн, охсу?ан, улахан убайдара кыайбыт. Онон кини хаалар буолбут. Биир ???йээ??э – с?бэлэ?эн, ?с а?ы олорорго, а?а уу?ун тэнитэргэ кэпсэппиттэр. Инньэ гынан, улахан убай Кубалы?да?а олорон хаалбыт. Орто быраат ???ээ Б?л??гэ Сургуулук диэн сиргэ олохсуйбут. Сургуулукка кини сыдьааннара Самсоновтар диэн ???, ??рэхтээх дьон, ??скээн сылдьаллар буолуохтаах. Ыйыласпыт дэ?эллэр ???. Кыра быраат Сунтаарга, Хада??а Ыйылас а?атын уу?а баар дииллэрэ. Мин истэр этим.
Э?эм а?ата Б??т?р сэттэ уоллаах, икки кыыстаах эбит. Бары да тура-олоро сылдьалларын са?ана, ат б???, кус бы?ый дьоно ???. Икки быраат, Семенов Петр Петрович уонна Семенов Софрон Петрович, А?а дойду сэриитигэр баран ?лб?ттэр. Уоннаа?ылара дойдуларыгар олорбуттар. Бары у?ун ?йэлээхтэр этэ. Мин э?эм Тооспой-Семенов Дмитрий Петрович куска, куобахха, балыкка, онтон да атын кыра булка тойон этэ.
Аграфена Николаевна Тимофеева (1932). Сунтаар, Н??р?ктээйи. 1994 с. Ньурба Ньурбачааныгар суруйбутум.
ДЬААРЫН – О?УРУОТТААХ О?ОННЬОРО
